Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Najbardziej znana z twórczości Alfreda Szklarskiego jest seria powieści o przygodach Tomka Wilmowskiego. Pierwsza część - „Tomek w krainie kangurów” - ukazała się w 1957 roku, zaś ostatnia dwa lata po śmierci autora w 1994 roku. Główny bohater bierze udział w wyprawie łowieckiej na kangury w Australii i przeżywa niebezpieczne przygody w Afryce, żyje wśród czerwonoskórych Nawajów i Apaczów. W te niezwykłe wyprawy wpleciona jest historia odkryć dokonywanych przez polskich podróżników, na przykład Pawła Strzeleckiego, który w połowie XIX wieku penetrował nieodkryte zakątki Australii.

Akcja serii rozpoczyna się w czerwcu 1902 roku w pozostającej pod zaborem rosyjskim Warszawie. Tomek na zaproszenie ojca, emigranta politycznego, wyrusza na swą pierwszą wyprawę - do Australii. Pan Wilmowski jest kierownikiem ekspedycji, która udaje się na australijski kontynent, by pozyskać okazy dzikich zwierząt do jednego z europejskich ogrodów zoologicznych. Jego syn szybko uczy się posługiwania bronią. Z ucznia gimnazjum zmienia się w prawdziwego łowcę i podróżnika. Stawia czoło wyzwaniom, przeżywa ciekawe, nieraz mrożące krew w żyłach przygody (zabija tygrysa bengalskiego, który zagraża jego życiu, zostaje porwany przez buszrangerów, odnajduje zaginioną Australijkę Sally Allan.

W podróży towarzyszą Tomkowi emigranci z Polski – jego prawy i szlachetny ojciec, wielki łowca, tajemniczy Jan Smuga i rubaszny bosman Nowicki, obdarzony niezwykłym poczuciem humoru. Kolejne powieści o przygodach młodego bohatera zaspakajają tęsknotę za wielką przygodą, a także świadczą o wielkiej geograficznej, przyrodniczej i antropologicznej erudycji autora, a także jego umiłowaniu do swego kraju, jego tradycji i historii.

Geneza Tomka w krainie kangurów


Pierwowzorem postaci Tomka Wilmowskiego był bohater powieści zatytułowanej „Tomek w tarapatach”, pierwszej powieści dla młodzieży Alfreda Szklarskiego, który ukazała się w 1948 roku. Alfred Szklarski wydał ją pod pseudonimem Fred Garland. Powieść ponownie wydano w 2004 pod prawdziwym nazwiskiem autora.

Seria o przygodach Tomka pod powieściową powierzchnią przygody przemyca stanowcze potępienia autora dla wszelkiej przemocy i dyskryminacji ze względu na kolor skóry, wyznawane poglądy, religię, nację i rasę. Tomasz Wilmowski to alter ego Szklarskiego. W jego wypowiedziach odzwierciedlone zostały poglądy autora.

„Tomek w krainie kangurów” to pierwsza z dziewięciu części opowieści przygodowo-podróżniczej o chłopcu, który przemierza niemal wszystkie kontynenty. Ukazał się ona w 1957 roku. Kolejne powieści to: „Tomek na Czarnym Lądzie” (1958, wcześniej wydany również jako „Przygody Tomka na Czarnym Lądzie”), „Tomek na wojennej ścieżce” (1959), „Tomek na tropach Yeti” (1961), „Tajemnicza wyprawa Tomka” (1963), „Tomek wśród łowców głów” (1965), „Tomek u źródeł Amazonki” (1967), „Tomek w Gran Chaco” (1987), „Tomek w grobowcach faraonów” (1994, tom wydany pośmiertnie, dokończony przez ks. Adama Zelgę na podstawie notatek pozostawionych przez autora).

Tomka poznajemy jako czternastoletniego chłopca, który opuszcza Warszawę (w 1902 roku), by spotkać się z ojcem, politycznym emigrantem. W kolejnych powieściach dojrzewa, staje się starszy. Towarzyszy mu zawsze nieodłączny ojciec i zabawny bosman Nowicki. Autor oprócz pasjonujących przygód odzwierciedla realia opisywanych przez siebie kontynentów. Co ciekawe wszelkie opowieści powstawały za katowickim biurkiem autora. Pisarz w swym dorosłym życiu był jedynie raz w Egipcie, zatruł się i był z podróży niezadowolony. Pełne przygód historie o egzotycznych stronach były dla Szklarskiego ucieczką z zamkniętej Polski i namiastką wolności.

Postać Tomasza Wilmowskiego, jako okołopięćdziesięcioletniego oficera polskiego kontrwywiadu walczącego z nazistowską siatką szpiegowską pojawia się także na kartach kryminału Małgorzaty i Michała Kuźmińskich „Sekret Kroke” (z 2009 roku), której akcja rozgrywa się w przededniu II wojny światowej.

Tomek w krainie kangurów - znaczenie tytułu


„Tomek w krainie kangurów” to pierwsza z serii powieści o przygodach dzielnego młodego warszawiaka. W związku z tym, że jego ojciec musiał ze względów politycznych emigrować, chłopiec także opuszcza Polskę, by spotkać się z rodzicem. Aktualnie pracuje on dla handlarza zwierzętami i wyrusza na wyprawę do Australii, by zdobyć egzotyczne okazy do jednego z europejskich ogrodów zoologicznych. Tomek ma mu towarzyszyć w egzotycznej, ale i niebezpiecznej podróży.

Tytuł wskazując na postać Tomka w tytule sugeruje, że jest on głównym bohaterem. Wątek jego przygód stanowi główną oś utworu. Poznajemy jego przeszłość, między innymi dowiadujemy się o śmierci jego matki, a także o nauce w warszawskim gimnazjum poddawanym zabiegom rusyfikacyjnym. Młody chłopak może spełnić marzenia wielu jego rówieśników, na własne oczy zobaczyć odległe, egzotyczne lądy, takie jak Australia. Zamiłowanie Tomka do geografii, a także żyłka do podróży i przygód sprawiają, że doskonale znosi niedogodności wyprawy i stawia czoło wyzwaniom przekraczającym jego młody wiek. Ma otwarty i chłonny umysł, dlatego szybko się uczy.

Tytułowa „kraina kangurów” to oczywiście Australia – jeden z najpóźniej zbadanych kontynentów świata i dawna angielska kolonia karna. Australia to państwo Oceanii położone na półkuli południowej, obejmujące najmniejszy kontynent świata, wyspę Tasmanię i inne znacznie mniejsze wyspy na Oceanie Indyjskim i Spokojnym. To jedyny kraj na świecie, który obejmuje cały kontynent. Siłą rzeczy nie posiada granic lądowych z żadnym państwem.

Najpopularniejszym zwierzęciem kontynentu, widniejącym obok strusia w herbie Australii jest kangur. Wyprawa w której uczestniczy Tomek ma za zadanie złapać i przywieść do Europy kila sztuk osobników z różnych gatunków kangurów, czyli torbaczy z rodziny kangurowatych. Wśród nich są kangur szary, kangur olbrzymi czy kangur górski. Polowanie na te zwierzęta wymaga niemało sprytu, ale ekspedycji Wilmowskiego udaje się schwytać zwierzęta.

Tomek w krainie kangurów - kompozycja i narracja


Powieść Alfreda Szklarskiego „Tomek w krainie kangurów” składa się z dwudziestu dwóch ponumerowanych rozdziałów. Dodatkowo przy każdym rozdziale znajdujemy jedno lub kilkuwyrazową zapowiedź tematu danego fragmentu powieści. Poszczególne rozdziały są podobnej wielkości.

Pierwszy rozdział „Zemsta” to typowa przedakcja. Poznajemy postać głównego bohatera i jego otoczenie (szkoła, dom kuzynostwa Karskich). W drugim „Tajemniczy gość” następuje zawiązanie akcji. Do państwa Karskich przybywa Jan Smuga, przyjaciel ojca Tomka, który proponuje mu podróż wraz z rodzicem do Australii. Kolejne rozdziały opowiadają najpierw o podróży do Triestu i spotkaniu Tomka z ojcem, następnie o morskiej przeprawie do wybrzeży Australii oraz podróży przez kontynent w celu schwytania dzikich zwierząt. Rozwiązanie akcji następuje w ostatnim rozdziale – „Tajemnica starego O’Donella”. „Aligator” odpływa z Australii w stronę Europy, Tomek sprawdza, że tajemnicza bryła to złoto i postanawia zdobyte za nią środki wydać na kolejną podróż, tym razem do Afryki.

Kolejne wydarzenia w powieści występują w porządku chronologicznym. Akcja przerywana jest od czasu do czasu opowieściami o dawnych odkrywcach i podróżnikach, którzy przemierzali nieznaną Australię. Głównym motywem jest wędrówka, która odbywa się wieloma środkami lokomocji (statkiem, koleją, konno). Akcja jest bardzo szybka, często następują nagłe zwroty i nieprzewidziane zdarzenia (rozpętanie się burzy piaskowej, ucieczka tygrysa z klatki). Ekscytujące wydarzenia budują w czytelniku napięcie.

W powieści mamy do czynienia z narratorem trzecioosobowym. Ponadto to narrator wszechwiedzący – zna myśli, uczucia, zachowania, a także przeszłość bohaterów. Poszczególne postacie wprowadzane są poprzez krótki opis. Nieraz pojawia się ich zwięzła charakterystyka. Narracja jest oszczędna. Wzbogacają ją dokładne i rzetelne opisy australijskiego krajobrazu, szczegółowe informacje dotyczące flory i fauny „krainy kangurów”. Informacje te, a także opowieści o działalności odkrywców Australii uzupełnione są nieraz w odautorskich przypisach.

Tomek w krainie kangurów - gatunek powieści


Powieści Alfreda Szklarskiego z serii o przygodach Tomka należą do gatunku powieści podróżniczych. Gatunek ten wyodrębniamy odnosząc się do sfery tematycznej utworu. Głównym wątkiem musi być podróż, zaś fabuła skupia się zazwyczaj na podróży głównego bohatera. Odmianą powieści podróżniczej jest powieść przygodowa i do niej możemy zaliczyć „Tomka w krainie kangurów”.

Klasyczna konwencja powieści podróżniczej składa się z trzech etapów. Pierwszy to decyzja podróży lub podjęcia przygody. W powieści moment ten zapowiada przybycie tajemniczego gościa, który „pachnie dżunglą”. Okazuje się , że to Jan Smuga – przyjaciel ojca Tomka. Chłopiec w obecności wujostwa musi zdecydować, czy chce spotkać się z ojcem i wyruszyć z nim w daleką podróż do Australii. Podejmuje decyzję o podróży i niebawem wyrusza ze Smugą przez Kraków i Wiedeń do Triestu, gdzie czeka już na niego pan Wilmowski.

Kolejny element schematu fabularnego powieści podróżniczej zakłada przygotowanie do wyprawy. W powieści Szklarskie etap ten został ograniczony do zakupu przez Tomka niezbędnych akcesoriów. Statek „Aligator” już czeka w porcie przygotowany do drogi i przebudowany w celu przewozu zwierząt. Następnie w powieści następuje szereg przygód głównego bohatera i jego kompanii. Są one pełne niebezpieczeństw i prowadzą do określonego celu. W historii o Tomku celem jest złowienie egzotycznych zwierząt zamieszkujących Australię, które mają zostać przetransportowane do Europy w celu zaopatrzenia ogrodu zoologicznego. Zazwyczaj powieść podróżnicza kończy się powrotem bohatera do rodzinnego domu. U Szklarskiego Tomek wraca, jednak nie do Polski, która pozostaje pod zaborami. Wraca do Anglii, gdzie będzie uczęszczał do szkoły.

Tomek w krainie kangurów - język


Powieść Szklarskiego „Tomek w krainie kangurów” napisana została piękną polszczyzną, przywodzącą na myśl język powieści Henryka Sienkiewicza. Tematyka opowieści o Tomku w Australii i niektóre jej motywy przypominają nawet utwór „W pustyni i w puszczy” polskiego laureata Nagrody Nobla.

Podobnie jak inne powieści przygodowo-podróżnicze utwór Szklarskiego zawiera wiele nazw własnych. Chodzi tu zarówno o nazwy miejsc (Triest, Cejlon, Ocean Spokojny, Port Said, Port Augusta, Melbourne, „Góra Kościuszki”), jak i zwierząt (tygrys bengalski, altanniki, dziobaki, kangury szare, strusie emu) oraz roślinności (skrub i busz). Zawiłości poszczególnych gatunków zwierząt i roślin wyjaśnia zoolog – Karol Bentley. Dodatkowo autor wyjaśnia w przypisach niektóre niuanse, bądź podaje nazwy łacińskie. Oprócz tego szczegółowo opisane są losy polskich podróżników i odkrywców, m. in. Pawła Strzeleckiego.

Język jakim mówią bohaterowie powieści jest zindywidualizowany. Tłumaczenia osobliwości kontynentu australijskiego przekazane są językiem popularnonaukowym. Z kolei inni bohaterowie wypowiadają się w sposób im właściwy. Przede wszystkim widać to w słowach bosmana Nowickiego, który często żartuje. Używa zwrotów kolokwialnych („kiszki marsza grają”, „smarujemy do jadalni”), wprowadza neologizmy („wielorybszczaki”). Jego wypowiedzi świadczą o poczuciu humoru autora. („Jestem wielorybem, jeśli to nie szanowne emu paradują przed nami”).

Tomek w krainie kangurów - recenzja


Od czasów powstania „Tomka w krainie kangurów” minęło ponad pięćdziesiąt lat. Akcja powieści rozpoczyna się na początku XX wieku, a więc w czasach jeszcze bardziej odległych. Od tamtej pory świat zmienił się całkowicie, a postęp cywilizacji i rozwój mediów elektronicznych sprawił, że nawet bardzo odległe lądy wydają się dużo bliższe. Mimo to opowieści o przygodach Tomka do dziś znajdują wielu amatorów.

Jednym z powodów popularności powieści Alfreda Szklarskiego jest bardzo wyraziste nakreślenie postaci głównego bohatera – Tomka Wilmowskiego. Czternastoletni chłopiec może być wzorem dla swoich rówieśników. Oprócz tego, że jest zdolny i nauka przychodzi mu z łatwością, potrafi jeździć konno i świetnie posługuje się bronią. Jest odważny i niestraszne mu są przygody w dalekich i egzotycznych stronach. Często ratuje swych przyjaciół i losy całej wyprawy lub pomaga innym (np. zabijając bengalskiego tygrysa, namawiając krajowców do polowania czy odnajdując Sally). Tomek jest szlachetny i sprawiedliwy. Stara się być posłuszny, jednak jak każdemu ciekawemu świata nastolatkowi, nie zawsze mu się to udaje. Za nieposłuszeństwo zostaje skarcony i przekonuje się, że powodują one zawsze tarapaty.

Akcja powieści „Tomek w krainie kangurów” jest wartka, często następują zwroty akcji i niespodziewane wydarzenia. Czytelnik z zapartym tchem śledzi losy Tomka. Szczególnie ciekawe są takie momenty, jak wówczas gdy Tomek staje w oko w oko z tygrysem i do końca nie wiadomo, jak zakończy się szamotanina zwierzęcia z Janem Smugą lub gdy chłopiec trafia w ręce bandytów, na których czele stoi Krwawy Carter. W powieści nie brakuje takich elementów, jak strzelaniny, bandyci, polowania na dzikie zwierzęta, co przede wszystkim podoba się męskiej części czytelników.

Przygody Tomka to także gratka dla miłośników geografii, dla kich podróży i egzotycznych krajobrazów. Fabuła przybliża nam australijską florę i faunę pełną gatunków nieznanych w Europie, którą na własne oczy można poznać jedynie w ogrodach zoologicznych lub botanicznych. Ponadto pisarz ze znawstwem oddaje lokalne zwyczaje i tradycje dawnych mieszkańców „krainy kangurów” czy też przybliża nagłe zjawiska atmosferyczne, takie jak cyklon czy piaskowa burza. Choć współcześnie opisywane regiony można zobaczyć na szklanym lub ledowym ekranie, to jednak pobudzająca wyobraźnię lektura Szklarskiego wciąż wydaje się atrakcyjna.

Uważam, że mimo upływu czasu „Tomek w krainie kangurów” niewiele stracił na swej atrakcyjności. Opisane przygody nadal fascynują i wzbudzają podziw dla postawy młodego Wilmowskiego. Ponadto daleka australijska egzotyka wciąż kusi. Myślę, że niejeden współczesny uczeń chętnie zamieniłby się z Tomkiem i wyprawił w dalekie strony. Dzięki Alfredowi Szklarskiemu może to uczynić we własnej wyobraźni.

Alfred Szklarski - biografia


Alfred Szklarski przyszedł na świat 21 stycznia 1912 w Chicago. Był synem emigranta politycznego (działacza PPS), dziennikarza Andrzeja Szklarskiego i Marii z domu Markosik. Ze Stanów Zjednoczonych przyjechał wraz z siostrą do Polski w 1926 roku. Początkowo mieszkał we Włocławku, gdzie ukończył Gimnazjum im. Jana Długosza, a od 1932 w Warszawie, gdzie do 1938 studiował na Wydziale Konsularno-Dyplomatycznym Akademii Nauk Politycznych.

Podczas okupacji publikował w kolaboracyjnych pismach powieści dla dorosłych m. in. w 1942 – „Żelazny pazur”, 1943 – „Krwawe diamenty”, a w 1944 – „Tajemnica grobowca”. Posługiwał się pseudonimami Alfred Bronowski, Fred Garland, Aleksander Gruda, Alfred Murawski (w czasie okupacji). W sierpniu 1944 roku wstąpił w szeregi Armii Krajowej, wziął także udział w powstaniu warszawskim. Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał w Krakowie i Katowicach. W 1949 roku został skazany na osiem lat więzienia za publikacje w proniemieckich pismach (np. w „Nowym Kurierze Warszawskim”). Został zwolniony w 1953 roku.

Debiutował w 1946 roku powieścią sensacyjną „Gorący ślad”. W latach 1954-77 pełnił funkcję redaktora w katowickim wydawnictwie „Śląsk”, które w latach późniejszych zrealizowało i wydało w licznych nakładach wiele z jego dzieł literackich. Uważał, że żaden naród nie powinien być uciskany i eksterminowany przez inne narody. Potępiał wszelkie objawy przemocy i propagował ideę pojednania pomiędzy narodami i rasami ludzkimi. Krytykował przejawy rasizmu, nacjonalizmu, antysemityzmu i faszyzmu, a także każdy inny rodzaj jakiejkolwiek dyskryminacji.

Alfred Szklarski znany był przede wszystkim jako autor literatury młodzieżowej. Najbardziej znana była seria powieści o przygodach Tomka Wilmowskiego. Pierwsza, „Tomek w krainie kangurów”, ukazała się w 1956 roku. W sumie wydano dziewięć części serii – ostatnia ukazała się pośmiertnie w 1994 roku i dokończona została przez ks. Adama Zelgę na podstawie notatek pozostawionych przez autora. Jego zainteresowanie egzotyczną i jakże różnorodną kulturą indiańską, a w szczególności Indian preriowych, dogłębne studiowanie historii Indian i ich tradycji, zaowocowało napisaniem wraz z żoną – Krystyną, spektakularnej trylogii indiańskiej pt. „Złoto Gór Czarnych” (kolejne tomy ukazały się w latach 1974, 1977, 1979). Autor był także autorem powieści science-fiction („Sobowtór profesora Rawy”), czy utworów obyczajowych („Błędne ognie” - o życiu górników).

Szklarski otrzymał wiele prestiżowych nagród literackich i odznaczeń, między innymi „Orle Pióro” (1968), Order Uśmiechu (1971) oraz Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla młodzieży (1973, 1987). Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Alfred Szklarski zmarł 9 kwietnia 1992 w Katowicach.



Mapa serwisu: