Jesteś w: klp.pl -> Lalka

Antysemityzm społeczeństwa polskiego w Lalce
Czas czytania: 7 min.



Antysemityzm społeczeństwa polskiego w Lalce







Poleca:

91 % użytkowników, liczba głosów: 579
Spis treści
1. Czym jest antysemityzm?
2. Asymilacja Żydów w Lalce
3. Jak rodził się antysemityzm w Lalce?
4. Przyczyny i rozwój antysemityzmu w polskim społeczeństwie
5. Ewolucja poglądów Rzeckiego
6. Stosunek Wokulskiego do Żydów
7. Podsumowanie

Co to jest antysemityzm?


Antysemityzm jest to wroga postawa wobec Żydów i osób żydowskiego pochodzenia, wynikająca z różnego rodzaju uprzedzeń, przekłamań i lęków.


Ludność wyznania mojżeszowego pojawiła się w Polsce w XIII i XIV wieku (zobacz: Żydzi w Polsce). Emigracja do Polski związana była z ogromną falą prześladowań w innych krajach europejskich. W tamtym czasie nasza ojczyzna była wspólnym domem dla różnych nacji, a społeczeństwo polskie uznawane było za wzór otwartości i tolerancji. Żydzi żyli w zwartych grupach, kultywujących swoje tradycje i obyczaje. Postrzegani byli, jako ludzie oszczędni, pracowici i potrafiący wspierać się nawzajem. Zajmowali się głównie handlem, lichwą i drobnym rzemiosłem. Z czasem grupa ta wrosła w polskie społeczeństwo i stała się znaczącą grupą etniczną w polskim społeczeństwie.
Antysemityzm w Polsce
Ludność żydowska w Polsce


Pod koniec XIX w. w Królestwie Polskim pojawiły się nastroje antysemickie (pogrom w Warszawie-1881r.), apele o bojkot żydowskich sklepów, a lęk przeplatał się z nienawiścią. Najdrastyczniejszym przejawem wrogości wobec Żydów był mord w Jedwabnem (1941), pogrom kielecki (1946) oraz wydarzenia z marca 1968, kiedy ponad 13 tysięcy osób zmuszono, bądź też same zdecydowały się na emigrację.


Tłem dla głównym wydarzeń Lalki jest panorama współczesnej Warszawy i relacje pomiędzy różnymi grupami społecznymi. Jednym z ważnych tematów były relacje polsko-żydowskie. Pisarz ukazał powolny mechanizm, jaki sprawia, że z lekceważącego stosunku do tej mniejszości narodowo-wyznaniowej rodzi się otwarta nienawiść.

Asymilacja Żydów w Lalce


Kiedy w połowie XIX w. pojawiła się idea asymilacji Żydów, czyli wyrwania jej z izolacji społecznej i politycznej i zaakceptowania jej aktywności na różnych polach życia – Bolesław Prus swym realistyczno-krytycznym okiem pokazał w Lalce, iż hasło głoszone wszem i wobec jest tylko złudnym marzeniem, nie dostosowanym do ówczesnej rzeczywistości. Tych, którzy próbują się asymilować odrzucają Polacy, widząc w nich dorobkiewiczów i konkurencję w interesach. Zaś inni Żydzi postrzegają ich, jako zdrajców swojej nacji. Doskonałym przykładem problemów z asymilacją była historia życia Szlangbauma, który zmienia nawet swojenazwisko na Szlangowski. Mimo wielu starań i tak nie jest do końca akceptowany przez żadną ze stron.


Jak rodził się antysemityzm w Lalce?


Mimo iż w powieści występuje zaledwie kilku Żydów – rodzina Szlangbaumów, doktor Szuman czy Klejn, to ich życie stanowi doskonały przykład na to, jak stopniowo zmieniał się stosunek mieszczan do wyznawców Mojżesza, jak z biegiem czasu niepochlebne opinie stały się codziennością. Przykładem tego może być fragment rozmowy Lisieckiego, Rzeckiego i Klejna. W rozdziale VII tomu I czytamy padają bardzo nieprzyjazne opinie o zajmujących się handlem Żydach:
Żydzi, panie, Żydzi (…) jak zwąchają jego projekta, dadzą mu łupnia. - Co tam Żydzi...- Żydzi, mówię, Żydzi!... Wszystkich trzymają za łeb i nie pozwolą, ażeby im bruździł jakiś Wokulski, nie Żyd ani nawet meches (…)- Kto wie, co gorsze: Żyd czy szlachcic (…).


Opisu antysemickiej atmosfery, przesiąkającej ówczesne sklepy, jadłodajnie, kawiarnie, ulice i parki dostarczają Pamiętniki starego subiekta, w których Rzecki – po początkowym napomykaniu o wrogości wobec Żydów, zdawszy sobie sprawę, że jest świadkiem nieodwracalnych zmian w traktowaniu bliźniego, stał się swoistym kronikarzem głosów antysemickich.


Przytacza na przykład słowa radcy Węgrowicza:
- Z tymi Żydami to może być kiedyś głupia awantura. Tak nas duszą, tak nas ze wszystkich miejsc wysadzają, tak nas wykupują, że trudno poradzić z nimi. Już my ich nie przeszachrujemy, to darmo, ale jak przyjdzie na gołe łby i pięści, zobaczymy, kto kogo przetrzyma...(…)
lub fragmenty rozmowy z Węgrowiczem i Szprotem
„- (…) panu się przeżegnać nie pozwolą, jak z chrześcijańskiego chleba przejdziesz na żydowską chałę; wszak ci to, jak gadają, Żydzi wasz sklep kupili…”

Przyczyny i rozwój antysemityzmu w polskim społeczeństwie

<--2-->
Trudno wskazać jedną przyczynę narastania postaw antysemickich. Najbiedniejsze warstwy społeczne obawiały się utraty pracy i wyparcia z rynku usług rzemieślniczych. Mieszczanie obawiali się konkurencji i wykupienia wszystkich sklepów przez Żydów. Arystokracja gardziła kupcami żydowskimi i obawiała się przejęcia przez nich banków i wszelkich usług finansowych, zazdrościła zaradności i żyłki do przedsiębiorczości.

Powszechnym stało się rozpowszechnianie kłamstw na temat Żydów. Radykalizacja poglądów postępowała z każdym miesiącem. Nieznajomość obyczajowości Żydów powodowało narastanie wielu mitów, choćby ten o porywaniu polskich dzieci i dodawaniu ich krwi do macy.

O coraz głośniejszej nagonce na Żydów, wręcz powszechnej histerii świadczy także fragment rozmowy Rzeckiego z Szumanem, który – mimo iż sam był starozakonnym – uległ psychologii tłumu i sam zaczął obawiać się współwyznawców:
Już i w gazetach zaczynają pisać przeciw Żydom, ale co dziwniejsze, że nawet doktór Szuman, choć sam starozakonny, miał raz ze mną taka rozmowę : - Zobaczysz pan, że przed upływem kilku lat z Żydami będzie jakaś awantura. - Za pozwoleniem - mówię - przecie sam doktór niedawno chwaliłeś ich!... - Chwaliłem, bo to genialna rasa, ale podłe charaktery. Wyobraź pan sobie, że Szlangbaumy, stary i młody, mnie chcieli okpić, mnie…
W miarę rozwoju akcji w powieści zaczyna być coraz więcej haseł antysemickich, których podstawą staje się przekonanie o niższości Żydów w hierarchii społecznej. W rozdziale VIII tomu I czytamy na przykład okrutną wypowiedź subiekta Lisieckiego:
- Zerwać z Żydami (…) - Bardzo dobrze robi szef wycofując się z tych parszywych stosunków. Nieraz aż wstyd wydawać reszty, tak pieniądze zalatują cebulą.
W końcu reakcji doktora Szumana na ataki na swoją nację:
- Dobrze tak parchom!... - mówi. - Niech im zrobią awanturę, niech ich nauczą rozumu. To genialna rasa, ale takie szelmy, że nie ujeździsz ich bez bata i ostrogi...

Ewolucja poglądów Rzeckiego


Początkowo Rzecki nie daje się porwać fali powszechnej nienawiści i stara się studzić nastroje:
- No - mówię - jeżeli nasz sklep kupią Żydzi, to i ja się z wami połączę; jeszcze moja pięść coś zaważy... Ale tymczasem, na miłosierdzie boskie, nie rozpuszczajcie plotek o Wokulskim i nie drażnijcie ludzi przeciw Żydom, bo już i bez tego panuje rozgoryczenie...

Z czasem staje się kronikarzem postaw antysemickich. Relacjonuje rozmowy z Węgrowiczem i Szprotem, relacje między Szlangbaumem i innymi subiektami w sklepie, czy w końcu rozmowy z Szumanem.
„W ogóle może od roku, uważam, że do starozakonnych rośnie niechęć; nawet ci, którzy przed kilkoma laty nazywali ich Polakami mojżeszowego wyznania, dziś zwą ich Żydami. Zaś ci, którzy niedawno podziwiali ich pracę, wytrwałość i zdolności dziś widzą tylko wyzysk i szachrajstwo.”
Przez długi czas Rzecki jest uważnym słuchaczem, z czasem zaczyna faworyzować pewne poglądy. W końcu sam ulega lękom antyżydowskim, gdy dowiaduje się o sprzedaży sklepu przez Wokulskiego

„Budziłem się kilka razy w nocy, a po każdym zaśnięciu śniło mi się, że Żydzi naprawdę nasz sklep kupili (…)”

Stosunek Wokulskiego do Żydów

Wokulski, jako jeden z niewielu bohaterów Lalki, miał neutralne lub pozytywne stosunki ze społecznością żydowską. Robił z nimi interesy, powierzał swoje tajemnice, a nawet przyjaźnił się z Szumanem. To dzięki Szlangbaumowi Wokulski anonimowo kupił kamienicę Łęckich. Również jemu powierzył dysponowanie częścią majątku, gdy wyjechał z Polski. Wokulski nie włącza się w dyskusje o Żydach, ale również nie reaguje, gdy subiekci w jego sklepie szydzą ze Szlangbauma.
Żydzi w przedwojennej Polsce
Ludność żydowska w Polsce

Podsumowanie

W języku polskim słowo „Żyd” miało pejoratywne znaczenie i było synonimem człowieka nieuczciwego, chciwego i brudnego. W „Lalce” wyraźnie widzimy taki negatywny stosunek do Żydów choćby poprzez sposób w jaki się o tej mniejszości wyrażają niektórzy bohaterowie. Odmienność religijna i kulturowa, hermetyczność środowisk żydowskich oraz sukcesy osiągane przez przedsiębiorców i kupców żydowskich powodowały , iż większość Polaków miała i niestety ma do dziś nieprzychylny stosunek do tej mniejszości narodowej.


Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij


  Dowiedz się więcej