Veto albo nie pozwalam - analiza i interpretacja

„Veto albo nie pozwalam” to krótki wiersz pochodzący z „Moraliów”, będący doskonałym przykładem poezji moralistycznej.

Tytuł wiersza zapowiada rozważania nad przywilejem szlacheckim zwanym „liberum veto”, który pozwalał na zerwanie Sejmu przez jednego posła, który krzyknie „nie pozwalam” bądź „protestuję”. Było to jedno z najbardziej kontrowersyjnych praw i często podlegało krytyce.

Wiersz ten jest przykładem liryki inwokacyjnej. Podmiot liryczny już w pierwszym wersie w sposób serdeczny zwraca się do adresata: „Powiedałem ci nieraz, miły bracie [...]”. Owa początkowa serdeczność w sposób wyraźny kontrastuje ze zwrotem końcowym, kiedy to podmiot, jakby w uniesieniu gniewu, nazywa „miłego brata” bękartem. Zmiana tonu od łagodnego do groźnego, gniewnego zwiększa siłę ekspresji końcowego napomnienia.

Wiersz składa się z ośmiu wersów, pisanych trzynastozgłoskowcem (7+6). Występują rymy parzyste, dokładne, żeńskie. Koncept opiera się tu na grze słów i znaczeń. Podmiot wyprowadza „veto” czyli „nie pozwalam” od „vae” – „biada”, bo też dla niego „veto” ma właśnie taki sens.

„[...] biada to, gdy zły nie pozwala
na dobre i tym słówkiem ojczyznę rozwala”

Jest to zdanie, które odnosi się do sytuacji, jaka panowała w Rzeczypospolitej w czasach Potockiego. Sejmiki były dezorganizowane przez posłów dbających jedynie o swoje interesy, co nie pozwalało uchwalać nowych ustaw. Tutaj poeta dokonuje wyraźnej oceny takiej postawy. Ostatnie zdanie jeszcze zwiększa wydźwięk tego wiersza, zapowiadając nadużywającym przywileju mękę piekielną, a więc uznając takie postępowanie za grzech. Wniosek zostaje podkreślony ciekawą grą podobnych słów (powetować, wet, veto):

„powetujeć pokusa kiedyś tego wetu.”

  Dowiedz się więcej