klp.plŹwierzyniec - wiadomości wstępne
Omawiany cykl został wydany w 1562 r. Pełny tytuł brzmi: Źwierzyniec, w którym rozmaitych stanów, ludzi, źwirząt i ptaków kstałty, przypadki i obyczaje są właśnie wypisane, a zwłaszcza ku czasom dzisiejszym naszym niejako przypadające. Na rok od Narodzenia Pańskiego 1562.. Badacz twórczości Reja, J. Z. Lichański pisze, że
jest to przedstawiona, jakby w nieco krzywym zwierciadle i z lekko ironicznym uśmiechem, panorama „złotego wieku”Składa się ze zbioru prawdziwych lub usłyszanych skądś anegdot, portretów znanych osób, wskazówek praktycznych w życiu codziennym, przysłów polskich.
Antologia żartów oddaje wiernie sposób myślenia, styl mówienia, poziom intelektualny średniej szlachty. Gatunkowo jest to zbiór epigramatów, będących świetnym przykładem lapidarnego stylu Reja i połączonej z nim obrazowości. Zazwyczaj występują też w utworach zakończenia pointą, morałem, często oparte na przysłowiach.
Wiele jest tutaj epigramatów o przewadze moralizatorstwa nad obrazowością, sporo również wierszy o charakterze panegirycznym (K. Budzyk)Jednak dzieło, nasycone tonem satyrycznym, wyraża dociekliwość Reja w obserwacji indywidualnych, konkretnych przypadków oraz umiejętność ich typologizacji.
Źwierzyniec - cechy gatunkowe i językowe
Problem gatunku
Źwierzyniec to zbiór krótkich, ośmiowersowych epigramatów. Figliki, stanowiące część zbioru, napisane są w formie ośmiowierszowej fraszki. Obie formy wymagały zwięzłości i precyzji wyrażania treści.
facecja – łac. dowcip, żart. Krótkie opowiadanie o charakterze komicznym, często pikantnej treści, zamknięte dowcipną pointą, nacechowane satyrycznie lub moralizatorsko. Gatunek popularny w literaturze renesansu. Wprowadził go włoski humanista F. Poggio w 1470 r. W Polsce najbardziej znane są anonimowe Facecje polskie z 1570 r. oraz Dworzanin polski Łukasza Górnickiego. Badacze doszukują się elementów facecji także u Reja, zwłaszcza że niektóre motywy zbioru z 1570 r. powtarzają się u poety.
epigramat – od łac. napis. Zwięzły i zwarty utwór poetycki, pomysłowy, dowcipny, bliski aforyzmowi, często o treściach satyrycznych, z wyrazistą pointą. Pierwotnie był to dystych elegijny umieszczany z starożytnej Grecji na grobowcach, pomnikach. W VI w.p.n.e. przekształcił się w gatunek literacki (Simonides, Marcjalis – I w.p.n.e). W nowożytnej poezji nabrał charakteru głównie filozoficznego lub lirycznego.
fraszka – od wł. gałązka, odmiana epigramatu. Mały, żartobliwy utwór wierszowany, oparty na zabawnym pomyśle, zawiera pointę. Nazwę gatunku rozpowszechnił Kochanowski od 1584 r. Uprawiana chętnie jeszcze przez Tuwima czy Gałczyńskiego.
Cechy językowe
Rej to doskonały gawędziarz. Styl gawędy charakteryzuje się wielością prozaizmów, brakiem potoczystości wiersza. Uboga czasem forma poetycka jest równoważona żywością, dynamizmem autentycznego języka z połowy XVI w. Opowiadana scenka ma zazwyczaj dwa sensy: dosłowny i głębszy. Wtedy Rej-gawędziarz staje się Rejem-moralistą. Za pomocą zabawnego tekstu poeta daje do myślenia o poważnych sprawach, dotyczących każdego człowieka. Zabawy językowe Reja służą sprowadzaniu do absurdu nietrafnych wypowiedzi dworzan i szlachty. Zwłaszcza w Figlikach znajduje się wiele żartów, opartych na zasadzie: głupie pytanie – głupia odpowiedź lub też skoncentrowanych na dosłownym rozumieniu zwrotu dwuznacznego. Wiele utworów poety czerpie ze znanych motywów facecji europejskich oraz z przysłów polskich.
Figliki - wiadomości wstępne
Figliki ukazały się dwukrotnie jako zakończenie Źwierzyńca, po raz pierwszy w 1562 r. Było to 211 epigramatów pod tytułem: Przypowieści przypadłe, z których się może wiele rzeczy przstrzec. Po śmierci Reja, w 1574 r., zbiór liczył 236 ośmiowierszowych miniatur zatytułowanych przez wydawcę: Figliki, albo rozlicznych ludzi przypadki dworskie, które sobie po zatrudnionych myślach, dla krotofile, wolny będącz, czytać możesz. Teraz nowo drukowane. Inny znany tytuł zbiorku to Facecje albo śmieszne powieści. Zbiór należy do gatunku europejskich facecji (patrz: problem gatunku). Stanowią doskonałe źródło wiedzy o poziomie życia towarzyskiego w dworkach szlacheckich XVI w. Są to wiersze, w których formie zawarł Rej opowiastki i żarciki dworskie i szlacheckie. Utwory rubaszne, sprośne, ordynarne przeplatają się w Figlikach z lekkimi, pomysłowymi żartami o codziennym życiu i postawach ludzi.
strona: - 1 - - 2 - - 3 -
Autor: