Daremne żale – analiza i interpretacja, treść

Daremne żale – analiza i interpretacja

Daremne żale pochodzą ze zbioru Album pieśni i są wierszem stroficznym (cztery zwrotki). Posiadają rymy parzyste, dokładne. Wersy rymują się krzyżowo: ab ab, przy czym rymy aa to rymy męskie, a rymy bb to rymy żeńskie. W szesnastu linijkach tekstu na przemian występują wersy ośmio- albo siedmiozgłoskowe (pierwszy i trzeci wers liczą po osiem sylab, a drugi i czwarty po siedem).
Wiersz, należący do liryki pośredniej, ma charakter apelu do starszego pokolenia (romantyków) o włączenie się do życia i działalności młodszej generacji. Poeta zachęca w nim do sięgania po nowe życie. Odbiorcą-adresatem jest więc cała generacja.

Utwór stanowi także przykład dyskusji, prowadzonej na temat dwóch przeciwstawnych wizji świata: romantycznej i pozytywistycznej. Dyskurs jest skutkiem zestawienia przeszłości i przyszłości, nowości i tradycji, pokolenia współczesnego autorowi i tego, które nadejdzie po nim. Dychotomiczna konstrukcja świata przedstawionego umożliwia ujawnienie przez podmiot liryczny swego zdania na temat rzeczywistości.

Treść utworu, traktująca o przemijaniu i konieczności pogodzenia się z upływem czasu, stanowi pretekst do refleksji nad przeszłością, teraźniejszością i przyszłością. Choć autor nie ukrywa sentymentu do przeszłości, nie czyni tego także, jeśli chodzi o akceptację nieuchronności przemian i postępu. W wierszu wielokrotnie podkreśla przymus kroczenia z duchem czasu, oddając dar mądrości temu, który potrafi zaakceptować przemiany i skierować się w stronę tego, co nowe, a nie:

W uwiędłych laurów liść / Z uporem stroić głowę.

W pierwszej strofie Asnyk rozprawia się ze złudzeniami romantyków, które uważa za przeżytek. Porusza problem idei postępu, która na stałe eliminuje przeżyte kształty, nie pozwalając czemuś, co minęło - powrócić do istnienia. Na nic się zdadzą starania i złość, wszystko jest i tak przesądzone. Człowiek jest bezsilny wobec praw czasu i rozwoju nauki. W tej części wiersza podmiot liryczny wyraźnie zwraca się do ludzi mu współczesnych. Czytamy: Świat wam nie odda oraz Wy nie cofniecie. Zastosowanie zaimków osobowych i bezpośrednich zwrotów do czytelników w drugiej osobie liczby mnogiej sugeruje odbiorcę zbiorowego i jeszcze bardziej podkreśla rolę pozytywistycznego pokolenia, które powinno być świadome dziejowego momentu i przemian zachodzących w epoce.

Z kolei druga strofa traktuje o sile ludzkiej myśli, której nic - ogień ani miecz - nie zdoła powstrzymać. Jedynym pewnikiem jest to, że świat pędzi naprzód, nie ogląda się wstecz i nie cofa. Poeta zwraca uwagę na fakt, że ideały ojców już się przeżyły i powinny ustąpić miejsca poglądom nadchodzącego pokolenia zgodnie z prawem rozwoju. Asnyk ostrzega także, że ludzie kurczowo trzymający się przeszłości są żałośni w swoim zacietrzewieniu i uporze. Żyją w przeszłości, która już nigdy nie będzie elementem rzeczywistości.

W następnej zwrotce podmiot liryczny odwołuje się do klęski powstania styczniowego. Jeśli nie możemy się z nią pogodzić, to przynajmniej przyjmijmy do wiadomości, że przegraliśmy i postarajmy się żyć dalej. Asnyk nakazuje i ostrzega zarazem:

Trzeba z żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe...

Ciągłe rozpamiętywanie nic nie da, nie przywróci życia zabitym, nie wróci świata sprzed epoki rozbiorów, nie poprawi naszego losu w danej chwili. Asnyk informuje, że nadszedł czas patrzenia w przyszłość, czerpania z niej wszystkiego, co nam potrzebne i co pomoże zmagać się z rzeczywistością.

Czwarta, końcowa strofa pełni funkcję podsumowania i ma najbardziej dramatyczny charakter. Słowa:

Wy nie cofniecie życia fal,
Nic skargi nie pomogą
Bezsilne gniewy, próżny żal!

przemawiają do najbardziej zatwardziałego obrońcy tradycji i minionej epoki. Asnyk powtarza w niej wypowiedziane poprzednio uwagi o niemożliwości powrotu do przeszłości, o znikomej skuteczności lamentów, skarg. Podkreśla, że nie możemy się łudzić, że czas stanie w miejscu, że się cofnie. Ostrzega, że musimy się przystosować, ponieważ w przeciwnym razie Świat pójdzie swoją drogą, a my przeżyjemy swe życie bez świadomości istnienia lub będziemy martwi za życia.

Choć podmiot liryczny nie ujawnia się czytelnikowi wprost, to jednak ufamy mu, ponieważ opowiada o zjawiskach i zmianach, których był świadkiem i nie boi się wyrażać swego krytycznego zdania na ich temat. Nie kryje goryczy, tęsknoty za tym, co przeminęło, złości na to, że nie ma mocy zatrzymania czasu. Jednocześnie realnie przyznaje, że świat pędzi tak szybko, że żadna siła nie jest w stanie go zatrzymać. Szanuje ewolucję i postęp, wierząc przy tym, że ludzki umysł, choć eksploatowany, potrafi ciągle pracować nad rozwiązaniem nowych zagadek, mimo iż już dawno odgadł ich setki.

Język liryku jest właściwy autorowi, czyli jasny, zrozumiały, komunikatywny. Występują środki artystyczne, podkreślające interpretację utworu. Są to: epitety (daremne żale, próżny trud, bezsilne złorzeczenia, zniknionych mar, życie nowe, uwiędłych liści), przenośnie (np. wy nie cofniecie życia fal; Nie zdoła ogień ani miecz powstrzymać myśli w biegu), peryfrazy (np. Trzeba z żywymi naprzód iść (z innymi ludźmi) ; świat pójdzie swoją drogą (świat-ludzie), personifikacje (świat pójdzie) oraz wykrzyknienia (Bezsilne złorzeczenia!; Bezsilne gniewy, próżny żal!).

Daremne żale - treść

Daremne żale - próżny trud,
Bezsilne złorzeczenia!
Przeżytych kształtów żaden cud
Nie wróci do istnienia.

Świat wam nie odda, idąc wstecz,
Zniknionych mar szeregu -
Nie zdoła ogień ani miecz
Powstrzymać myśli w biegu.

Trzeba z żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe...
A nie w uwiędłych laurów liść
Z uporem stroić głowę.

Wy nie cofniecie życia fal!
Nic skargi nie pomogą -
Bezsilne gniewy, próżny żal!
Świat pójdzie swoją drogą.

  Dowiedz się więcej