klp.plPo raz pierwszy ten szalenie trudny technicznie utwór wykonał w warszawskiej Starej Prochowni późną jesienią 1980 roku. Publiczność przyjęła piosenkę niezwykle entuzjastycznie. Kaczmarski wraz z Gintrowskim i Łapińskim wykonali też Epitafium… na festiwalu w Opolu. Stało się to dzięki przypadkowi. Trio zagrało Mury na festiwalowej imprezie towarzyszącej, za co niespodziewanie zostało nagrodzone nagrodą dziennikarzy. Umożliwiło to występ na koncercie laureatów, który odbywał się na scenie głównej i był transmitowany „na żywo” nie tylko na cały kraj, ale i do Rosji. Kaczmarski zagrał wówczas utwór, w którym padają między innymi takie zwroty: na wiece! Czy Swoje znać, nie rzucać w oczy się bezpiece! Chociaż represje cenzury po Sieprniu’80 nie były już tak dotkliwe, to było to jedyne nagranie telewizyjne tego utworu aż do 1989 roku.
Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego jest nie tylko hołdem poświęconym temu wybitnemu artyście, ale przede przenikliwym wszystkim obrazem Rosji komunistycznej. Podmiot liryczny wiersza jest artystą, który wędruje przez kolejne kręgi piekła niczym bohater Boskiej komedii Dantego. Jak mówił sam Kaczmarski w Pożegnaniu barda:
Te kręgi piekła to jest i polityka, i sztuka, i miłość, i wódka, i pułapki totalitarne, i ten ósmy krąg, najgorszy krąg dla artysty, który jest nicością, i ta nadzieja powrotu.
W utworze pojawiają się elementy codziennego życia Rosjan pod komunistycznym reżimem. Jest cenzor, który decyduje o kształcie sztuki, wiece partyjne, czerwona armia, sztandar z gwiazdą, ale i również wódka i razowy chleb, tak charakterystyczne dla kultury wschodniej. Kaczmarski nawiązał też do znanych rosyjskich pisarzy. Siódmy krąg piekła przypomina scenerię z Biesów Dostojewskiego, a cały utwór posiada podobną atmosferę, co dzieła Bułhakowa.
W Epitafium… można odnaleźć fakty z prawdziwego życia Wysockiego. Przykładem może być wspomnienie utworu Szekspira. Rolę Hamleta powszechnie uważa się w Rosji za najlepszą w dorobku Wysockiego. W innym fragmencie pojawiają się słowa: Telewizor włączyć - bajka się zaczyna! Rosjanin często pojawiał się w telewizji, wystąpił również w wielu bajkach, między innymi w Alicji w krainie czarów.
Utwór niesie uniwersalne przesłanie, iż dla artysty prawdziwym piekłem jest zapomnienie – Ósmy krąg, w którym nie ma już nic. Odwiedzając kolejne kręgi spotykał ludzi, którzy cierpieli wieczne katusze, lecz były one niczym w porównaniu z tym, co przygotowano dla niego.
Warto pamiętać, że Wysocki współpracował z KGB i systemem komunistycznym. Wiąże się to z innym, bardzo ważnym, przesłaniem utworu, o czym mówił sam Kaczmarski:
(…) człowiek chciałby się oczyścić z tego brudu, który go obrósł, ale w pewnym momencie rezygnuje, bo zdaje sobie sprawę, że ten brud, to, czym przesiąkł, ten koszmar, jest jedyną racją jego istnienia. (…) Myśl szalenie istotna po 1989 roku, kiedy ludzie tak powierzchownie zmyli z siebie wszystkie brudy, pozwalali pomniki i teraz już nie pamiętają, jak było.
Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego zbudowane jest z dwudziestu siedmiu zwrotek o zróżnicowanej ilości wersów (od czterech do ośmiu). Można wyróżnić powtarzający się refren To moja droga z piekła do piekła, który jest trawestacją słów Z bani, po biełomu, priwiezli iz Sibiri w Sibir – pochodzących z pieśni Bańki po biełomu wykonywanej przez Wysockiego. Zwrot ten stanowi oś utworu i poprzedza wizyty podmiotu lirycznego w kolejnych kręgach piekła.
Autor: