klp.plAnulka Mostowiak – matka i żona. Ciężka choroba przykuwa ja do łóżka. Starania męża i dzieci o zapewnienie lekarstw i podstawowych warunków bytowych (ogrzewanie, jedzenie) niewiele pomagają. Stan zdrowia z każdym dniem coraz bardziej się pogarsza. Troska rodziny skupia się przede wszystkim na jej osobie. Niestety, kobieta umiera.
Felek Mostowiak – chłopiec z jednej strony radosny, wysportowany (chce pracować jako pajac), bohaterski, uczynny (swoją porcję chleba regularnie oddaje młodszemu braciszkowi), a z drugiej, niezwykle wrażliwy – zauważa łzy ojca, płacze w nocy po śmierci matki. Nie do końca jednak zdaje sobie sprawę z powagi sytuacji, sprzedawanie poszczególnych sprzętów domowych traktuje raczej jako przygodę i niekiedy przez to chce zaimponować kolegom.
Wicek Mostowiak – narrator opowiadania, najstarszy spośród braci. Chłopiec spostrzegawczy, pełen życia i energii. Dzieli się z czytelnikiem swoimi obserwacjami i wątpliwościami, szczególnie wtedy, gdy upadają jego ideały (zostają sprzedane przedmioty traktowane, relikwie).
Piotruś Mostowiak – najmłodszy z rodzeństwa. Ze względu na wiek, wymaga szczególnej opieki. Domownicy bardzo o niego dbają – śpi z matką, gdy jest zimno, dostaje większe porcje jedzenia. Przez dłuższy czas chodzi do ochronki. Jest ulubieńcem szkapy.
„Handel” – tak określani są Żydzi zajmujący się handlem, skupujący różne przedmioty.
Łukasz Smolik - stary, wysoki, bogaty człowiek, dorożkarz z Pragi, chrzestny Piotrusia. Prawie nie utrzymywał kontaktu z rodziną Mostowiaków. Kupił od nich szkapę. Swoim wozem wiózł trumnę z ciałem matki na cmentarz.
Szkapa – tytułowa bohaterka, klacz, nazywana „żywicielką rodziny”. Ulubione zwierzę chłopców, odwzajemniające ich troskę i przywiązanie. Obecna w rodzinie od zawsze. Ślepa na jedno oko. W chwili skrajnego kryzysu zostaje sprzedana chrzestnemu Piotrusia, dorożkarzowi Łukaszowi Smolikowi.
Inni: sąsiadki: stróżowa, maglarka, „handel” Rudy.
Charakterystyka rodziny Mostowiaków
Rodzinę Mostowiaków tworzą: Filip- ojciec rodziny, Anna- jego żona, oraz ich trzech synów- Felek, Wicek i Piotruś. Ich życie upływa w skrajnej biedzie - mieszkają w ciemnej, słabo ogrzewanej, wilgotnej suterenie; brakuje im pieniędzy na podstawowe potrzeby - opał, jedzenie, lekarstwa dla chorej na gruźlicę Anulki. Członków rodziny łączy głęboko więź, oparta na miłości i szasunku.
Mostowiakowie to ludzie prości, niewykształceni. Na pierwszy rzut oka Jest tak dojmująca, że z domu znikają kolejne sprzęty codziennego użytku: łóżko wraz z pościelą, cenniejsze części odzieży – kożuch i płaszcz ojca, wreszcie, tak drogie rodzinie - rondel, żelazko, i moździerz... Jednak za każdą z tych dramatycznych decyzji, kryje się miłość, jaką darzą siebie się nawzajem. Przedmioty bowiem nigdy nie będą droższe od zdrowia Anulki czy wyżywienia chłopców. Walka o życie matki pokazuje głębokie uczucie jakim darzy ją Filip. Kiedy jedna z sąsiadek sugeruje, że ulgą dla rodziny byłaby śmierć Anny, Filip odpowiada oburzony:
Czy my to tylko na zdrowe czasy przysięgali sobie, a na te chore nie? Czy to ona przy kim, nie przy mnie, nie przy moich dzieciach zdrowie straciła?...Ich wzajemną więź widać też we wzruszającej scenie, która poprzedza sprzedaż harmonijki ojca - instrumentu, z którym wiąże się wiele wspólnych wspomnień - czasy kiedy się poznali i zaręczyli. Filip wygrywa znane melodie, by potem sprzedać instrument. W swoim trudnym położeniu stara się zachować pogodę ducha i nie okazywać żonie swojego smutku i niepokoju. Anna, wyczerpana chorobą czuje się ciężarem dla rodziny.
Chłopcy wszystkie te sprawy przyjmują na swój dziecięcy sposób. Do ubóstwa są przyzwyczajeni, a sprzedaż domowych sprzętów to okazja do wykazania się dorosłością i przeżycia nowych przygód. Zachowują się jak rodzeństwo. Czasem trzymają ich się żarty, wszczynają bójki czy sprzeczki, ale w gruncie rzeczy bardzo się kochają. Tylko czasami dotkliwiej odczuwają ubóstwo: kiedy marzną w nocy, kiedy Felek dzieli się z najmłodszym bratem swoim chlebem (zważając na niewielkie ilości pożywienia, Wicek uznaje to za „bohaterstwo”), wreszcie , kiedy sprzedana zostaje szkapa, najukochańsze zwierzę. To ona przez długi czas towarzyszy ich zabawom, a dla dzieci z okolicy była obiektem zazdrości.
Zwierzę było tak zrośnięte z ich światem, że nie wyobrażali sobie „życia bez szkapy”. Dlatego to właśnie ona przykuwa ich uwagę podczas pogrzebu matki. Wydają się nie rozumieć, co oznacza dla nich jej odejście, co oznacza rozpacz ojca. W ich dziecięcej świadomości sprawy dorosłych poukładane są według innej hierarchii. I, choć obecność obojga rodziców była do tej pory czymś nienaruszalnym i naturalnym, teraz, w jednej chwili, nie potrafią wyobrazić sobie zmian, jakie nastąpią po odejściu jednego z nich. Najważniejsze, że obok jest przez chwilę kochana szkapa.
Członkowie rodziny Mostowiaków przyjmują swój los z pokorą i godnością. Potrafią zadbać o łączące ich więzi Życie w nędzy i konieczność stawienia czoła chorobie matki mogłyby wywoływać frustrację, być powodem kłótni i prowadzić do rozpadu rodziny. Jednak w tym przypadku dzieje się inaczej. Domownicy wspierają się w chwilach zwątpienia i załamania, a obowiązki spełniane wobec siebie nawzajem, traktują, jak coś naturalnego i oczywistego.
Autor: