24. Sarmacki portret polskiego szlachcica. Omów zagadnienie na podstawie znanych Ci fragmentów Pamiętników Jana Chryzostoma Paska. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst

MATURA 2025 - pełną odpowiedź na wszystkie pytania maturalne znajdziesz w ebooku - 110 odpowiedzi na pytania jawne. Sprawdzam >>

Kontekst historyczny i społeczny
Mianem Sarmatów określano polskich szlachciców w okresie od końca XVI do połowy XVIII wieku. Przedstawiciele tego stanu uważali, że wywodzą się od starożytnego ludu Sarmatów i wybrańców Boga. Sarmaci aktywnie uczestniczyli w życiu politycznym państwa, pełniąc istotne role w strukturach władzy.

Jan Chryzostom Pasek w swoich "Pamiętnikach" ukazał życie szlachcica sarmackiego w latach 1656-1688. Jego doświadczenia jako walecznego żołnierza, a później ziemianina, obfitowały w kontrowersje. Pomimo licznych odznaczeń, wielokrotnie wdawał się w awantury i często nadużywał alkoholu. Z kolei jego postawa wobec innych, zwłaszcza chłopstwa, była lekceważąca.

Pasek, reprezentując typowego Sarmatę, był pełen sprzeczności. Głęboka religijność szlachty często była w kontraście z ich przesądami, co wyraźnie widać w zachowaniu głównego bohatera. Wartości takie jak rodzina i tradycja dominowały w jego życiu, ale jednocześnie wyraźnie dostrzegamy egoizm, pychę i niespójność w jego postępowaniu. Ta złożoność portretu sarmackiej kultury ukazuje jej bogactwo i paradoksy.

Nawiązania (literatura)
NEGATYWNY OBRAZ SARMATÓW

• „Satyry” Ignacy Krasicki – w satyrach został ukazany negatywny obraz szlachty jako ludzi zacofanych („Do króla”), zajmujących się wyłącznie pijaństwem i biesiadowaniem („Pijaństwo”), a porzucenie przez nich dawnych wartości doprowadziło do upadku Polski („Świat zepsuty”);
• „Powrót posła” Julian Ursyn Niemcewicz – jest to kolejny utwór stanowiący krytykę największych wad Sarmatów, którymi według autora były m.in. udawany patriotyzm, chciwość, dbanie o własne interesy, poczucie wyższości nad innymi grupami społecznymi i konserwatywne poglądy objawiające się głównie niechęcią do zmian;

POZYTYWNY OBRAZ SARMATÓW

• „Pan Tadeusz” Adam Mickiewicz – w utworze obraz szlachty został wyidealizowany, a jej przedstawiciele ukazani jako obrońcy polskości i dawnych tradycji;
• „Trylogia” Henryk Sienkiewicz – cykl powieści Sienkiewicza powstał „ku pokrzepieniu serc”, dlatego autor przedstawił w nich Sarmatów jako odważnych i pobożnych patriotów gotowych do najwyższych poświęceń na rzecz ojczyzny. Portret szlachty w „Trylogii” nie jest jednak pozbawiony wad, o czym świadczy, chociażby kreacja Kmicica i jego kompanów.