Twórczość Wierzyńskiego

Zbigniew Herbert powiedział o Wierzyńskim, że był to poeta jak sejsmograf zapisujący dolę narodu. Trudno nie zgodzić się z tymi słowami. Wierzyński bowiem od swojego pierwszego tomu Wiosna i wino z 1919 roku doskonale odzwierciedlał radosne nastroje panujące w ojczyźnie. W 1936 roku, czyli po śmierci Piłsudskiego, ukazała się Wolność tragiczna zbiór przesiąknięty niepokojem i troską o dalsze losy narodu. W latach wojennych Wierzyński swoją poezją podtrzymywał na duchu walczących żołnierzy. Z kolei czytając ostatni tomik w dorobku Wierzyńskiego Czarny polonez z 1968 roku odnajdziemy w nim wyraźne nawiązania do polskiej rzeczywistości politycznej PRL i narodowych tradycji romantycznych, które nakazywały przeciwstawiać się władzy.

Już debiutancki zbiór poezji przyniósł Wierzyńskiemu wielką popularność i uznanie. Jak pisze Krzysztof Dybciak, jeden z najbardziej cenionych żyjących polskich krytyków literackich:

Pierwszy tom jego wierszy Wiosna i wino miał trzy wydania w latach 1919-1921, był powszechnie recytowany, cytowany i omawiany – został społecznie uznany za najwartościowszy wkład poezji w początkowy okres istnienia niepodległej Polski. Utwory literackie, będące wydarzeniami o doniosłości ogólnospołecznej, zaspokajają zbiorowe potrzeby duchowe, a zatem ujawniają też strukturę czegoś, co można nazwać podświadomością grupy społecznej.

Wiersze zawarte w pierwszych dwóch tomach Wierzyńskiego pozbawione są patosu, uroczystego toku wypowiedzi, ważnej tematyki społecznej. Podmiot liryczny w tych utworach jest beztroskim człowiekiem zabawy. Świat przedstawiony przypomina dziecięcy plac zabaw. W pierwszych zbiorach nie znajdziemy takich słów jak: Polska, ojczyzna, praca, naród, obowiązek, walka, niepodległość. Poeta skupił się na zupełnie innych wartościach, czym urzekł publiczność.

Entuzjazm znany z Wiosny i wina oraz Wróbli na dachu zastąpił Wierzyński głęboką refleksją nad wartościami egzystencjalnymi. Widać to na przykładzie wierszy z Wielkiej Niedźwiedzicy, Pamiętnik miłości i Rozmowa z puszczą. Porzucił więc zabawę na rzecz zadumy, emocji, melancholii. Zmienił się nie tylko światopogląd poety, ale również język jego utworów.

Za zupełnie odrębne zjawisko w dorobku Wierzyńskiego uważa się zbiór Laur olimpijski. Jest zbiór piętnastu wierszy o tematyce sportowej opiewających wielkich mistrzów lat dwudziestych: Nurmiego, Hoffa, Zamorrę, Paddocka i innych. Jak zauważa Dybciak:

W tomie tym zachodzi też doskonała zgodność między treścią a kształtem. Tematyka walki rządzącej się określonymi regułami oraz pochwała napięcia i wysiłku, dążenia do zwycięstwa, panowania nad sobą i materialnymi determinantami przedstawione są za pomocą form precyzyjnych, ale nie pozbawionych lekkości i wdzięku. Struktura tych utworów świadczy o swobodnym i głębokim opanowaniu reguł gry poetyckiej, a nieco klasycyzujące przesłanie światopoglądowe wcielone zostało w kształty wersyfikacyjne najbardziej klasyczne w naszej poezji.

Kolejny tom, czyli Pieśni fanatyczne, przyniósł ekspresjonistyczno-turpistyczną wizję nowoczesnego miasta i zamieszkujących ich biedaków. Jak pisze Dybciak:

Bohaterami Pieśni fanatycznych są najbiedniejsi, najnieszczęśliwsi członkowie wielkomiejskiej społeczności zamieszkujący sutereny i poddasza; rytm życia poddany nieznośnej monotonii, daremne szarpanie się, samotność w obcym tłumie (…) Miasto prezentowane jest w zszarzałej kolorystyce, z nieustannym podkręceniem jego starości, bylejakości i obrzydliwości. Dzięki temu całość tomu przypomina koszmar senny.

Wolność tragiczna z kolei poświęcona została zmarłemu Józefowi Piłsudskiemu. Wierzyński był wyznawcą i piewcą mitu Marszałka, o czym sam pisał: Stworzył on inną szkołę, już nie uczciwości, lecz rozumienia świata. Parał się nie tylko ideami, lecz z życiem, tworzył jego realny kształt. Działał twarzą w twarz wobec żywego przeciwnika, w bezpośrednim z nim starciu, w najsurowszej walce.

W okresie drugiej wojny światowej Wierzyński uchodził za barda walczącej Polski. Wówczas to starał się on swoimi utworami pokrzepiać serca żołnierzy i dodawać im otuchy w tych trudnych chwilach. Tomiki z tego okresu przepełnione są tragizmem oraz goryczą rozczarowań i zawodów. Widać to w zbiorach Ziemia-Wilczyca, Barbakan warszawski, Róża Wiatrów.

Zbiór Korzec maku ukazał się sześć lat po zakończeniu wojny, która na zawsze odmieniła życie Wierzyńskiego na gorsze (utrata ojczyzny i całej rodziny). Wszystkie kolejne tomiki przeniknione były z jednej strony wartościami filozoficznymi, patriotycznymi, potępieniem dla władz PRL-u, a z drugiej strony wielką tęsknotą za utraconą na zawsze ojczyzną.

Długie lata doświadczeń i rozmyślań skłoniły Wierzyńskiego do przyjęcia światopoglądowego stanowiska, które określić można jako mężną, opartą na nadziei grę z losem. Życie zgotowało mu wiele nieszczęść, a ponadto sceptycznie oceniał współczesną historię, mimo to bez wahań i do końca swoich dni bronił podstawowych wartości atlantyckiej kultury. Miał świadomość, iż toczy się nierówna gra człowieka z losem, w której nie może on odnieść ostatecznego zwycięstwa. Ta wizja świata nie doprowadziła go do cynizmu lub apatii jak wielu w naszym stuleciu. Nad postawą buntu, poczuciem samotności społecznej i metafizycznej oraz historycznej klęski górowała postawa neohumanizmu, jednocząca akceptację losu i etyczną aktywność, twórczość indywidualną i dyscypliną, zamiłowanie do ryzyka i cierpliwości, zgodę na samotność i dążenie do wspólnoty,

podsumowuje twórczość i życiorys Kazimierza Wierzyńskiego Krzysztof Dybciak.

Twórczość poetycka Kazimierza Wierzyńskiego:

1919 (Warszawa) – Wiosna i wino
1921 (Warszawa) – Wróble na dachu
1923 (Warszawa) – Wielka niedźwiedzica
1925 (Warszawa) – Pamiętnik miłości
1927 (Warszawa) – Laur olimpijski
1929 (Warszawa) – Utwory zebrane
1929 (Warszawa) – Rozmowa z puszczą
1929 (Warszawa) – Pieśni fanatyczne
1933 (Warszawa) – Gorzki urodzaj
1936 (Warszawa) – Wolność tragiczna
1938 (Warszawa) – Kurhany
1940 (Nicea) – Barbakan warszawski
1941 (Londyn) – Ziemia-wilczyca
1942 (Nowy Jork) – Róża wiatrów
1944 (Nowy Jork) – Ballada o Churchillu
1945 (Nowy Jork) – Podzwonne za kaprala Szczapę
1946 (Londyn) – Krzyże i miecze
1951 (Londyn) – Korzec maku
1954 (Nowy Jork) – Siedem podków
1960 (Paryż) – Tkanka ziemi
1964 (Paryż) – Kufer na plecach
1968 (Paryż) – Czarny polonez
1969 (Paryż) – Sen mara

Twórczość prozatorska Kazimierza Wierzyńskiego:

1933 (Warszawa) – Granice świata
1938 (Lwów) – W garderobie duchów
1939 (Warszawa) – O Bolesławie Leśmianie
1943 (Nowy Jork) – Współczesna literatura polska
1944 (Nowy Jork) – Pobojowisko
1953 (Nowy Jork) – Życie Chopina
1966 (Londyn) – Cygańskim wozem. Miasta. Ludzie. Książki
1966 (Londyn) – Moja prywatna Ameryka

  Dowiedz się więcej