klp.plWiersz Władysława Broniewskiego Bagnet na broń ukazał się na kilka miesięcy przed największym konfliktem zbrojnym w historii świata – wybuchem II wojny światowej. Został opublikowany 9 kwietnia 1939 roku w tygodniku „Czarno na białem”, a w kilka dni później rozpoczął się proces przedrukowywania go w niemal całej polskiej prasie. W formie książkowej ukazał się w tomie Bagnet na broń w 1943 roku.
Wzbudził ogromne zainteresowanie, ponieważ był apelem do ludzi, którzy wieczorem poszli spać w swoich łóżkach, a już nad ranem musieli uciekać do najciemniejszych i najniżej położonych zakamarków atakowanych miast. W kilka dni po wybuchu wojny zaczęto powielać tekst Broniewskiego. Był publikowany w konspiracyjnych tomach poezji przez cały okres walk.
Wiersz ma jednoznaczną wymowę i uniwersalny charakter. Traktuje o najważniejszych wartościach człowieka: wolności, autonomii, samodzielności, prawie do bezpiecznego życia oraz obowiązku walki o ojczyznę, podczas której jedynym celem będzie wyzwolenie Polski.
Jego aktualności dowodzi fakt, iż odnosi się do każdego niebezpieczeństwa zewnętrznego, zagrażającego suwerenności kraju oraz bezpieczeństwu jego obywateli.
Bagnet na broń - interpretacja
Wiersz Bagnet na broń należy do nurtu poezji patriotycznej, przypominając zarówno pieśń rewolucyjną, hymn narodowy jak i patriotyczną lirykę proletariacką.
Składa się z czterech nierównych części. Pierwsza liczy jedenaście linijek, druga – osiem, trzecia – pięć, a czwarta – cztery wersy.
Liryk należy do liryki apelu. Jest wezwaniem odznaczającym się prostym, lecz bardzo emocjonalnym, a zarazem „głębokim” i szczegółowo dobranym słownictwem.
Poza tym wiersz ten ma charakter inwokacyjny (podmiot zwraca się bezpośrednio do czytelnika oraz do poety, któremu daje rady, nazywając go Ogniomistrzem i serc, i słów) i stanowi przykład nieregularnego wiersza tonicznego. Niektóre wersy są dłuższe, inne liczą zaledwie cztery sylaby, np. tytułowe krótki Bagnet na broń!, powtarzające się trzykrotnie i stanowiące rodzaj wojskowego zawołania, rozkazu.
Podmiotem lirycznym jest osoba zagrzewająca do obrony ojczyzny, nawołująca do podjęcia walki. Jej słowa są skierowane zarówno do adresata indywidualnego, o czym świadczą zakończenia czasowników oraz komendy (dom, / ten, w którym mieszkasz – Polskę; ty, ze snu podnosząc skroń, / stań u drzwi), jak i do odbiorcy zbiorowego, do wszystkich rodaków którzy tak samo jak podmiot liryczny kochają swoją ojczyznę i są gotowi oddać życie za jej wolność:
(…)
ale krwi nie odmówi nikt:
wysączymy ją z piersi i z pieśni.
(…)
A gdyby umierać przyszło,
przypomnimy, co rzekł Cambronne,
i powiemy to samo nad Wisłą.
W trzeciej części widzimy także, że adresatem jest poeta, do którego Broniewski-podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio:
Ogniomistrzu i serc, i słów,
poeto, nie w pieśni troska.
Dzięki temu zabiegowi artysta dostrzega swoją misję: ma działać, zagrzewać do walki, a nie biernie obserwować i przelewać swoje troski na papier.
Wśród środków poetyckiego wyrazu na uwagę zasługuje porównanie Polski do domu, zaś napastników do podpalaczy, którzy nocą przychodzą pod drzwi. Istotne są także epitety: żelazne wojsko, więzienny chleb, strzelecki rów, które tworzą prostą, lecz niezwykle sugestywną wizję napaści oraz kierują uwagę czytelnika na bogate militarne rzeczowniki i wyrażenia, którym posłużył się Broniewski na wzbogacenie przekazu:
Podobną funkcję pełnią ekspresywne czasowniki, zwiastujące niebezpieczeństwo, nadchodzącą walkę:
Podczas analizy należy także przyjrzeć się interpunkcji wiersza. Broniewski posłużył się wieloma środkami interpunkcyjnymi. Zastosował wykrzykniki, pytajniki oraz myślniki, aby jeszcze bardziej zdynamizować odbiór wiersza:
Wykrzykniki:
Bagnet na broń!
Trzeba krwi!
kula w łeb!
Pytajniki:
Cóż, że nieraz smakował gorzko
na tej ziemi więzienny chleb?
Bagnet na broń jest wierszem bardzo przemyślanym. Broniewski posłużył się stopniowaniem napięcia, zwiększając tempo wraz z każdą kolejną linijką. Początkowy leniwy rytm przypominający początek opowiadania (Kiedy przyjdą podpalić dom, / Ten w którym mieszkasz - Polskę) zamienia się w ciąg dynamicznych rozkazów i komend, skandowanych niczym w wojsku: Stań u drzwi, Bagnet na broń!; Trzeba krwi!; Okrzyk i rozkaz: / Bagnet na broń! Bagnet na broń!
Broniewski ujawnił w języku, stylistyce czy kompozycji wiersza zaangażowanie w podjęty temat. Otrzymaliśmy mieszankę wzburzenia, gwałtowności, a zarazem niezadowolenia i frustracji.
Bagnet na broń - interpretacja
Broniewski w omawianym wierszu, nazywanym przez badaczy jego twórczości oraz literatury wojennej poetyckim rozkazem mobilizacyjnym, ujawnił nie tylko zdolności artystyczne, ale także swój wizjonerski talent. Pisząc Bagnet na broń, był pewien, że prędzej czy później przesłanie wiersza będzie aktualne, ponieważ był doskonałym obserwatorem procesów i problemów targających Europą lat 20. i 30.
Poeta ujawnił w wierszu wszystkie obawy, jakie narastały w nim od dawna: lęk przed utratą domu (Kiedy przyjdą podpalić dom), nagłe nocne wyrwanie ze snu, gdy trzeba stanąć na baczność i albo poddać się – albo – jak przekonywał – bronić siebie oraz Polski, stanąć u drzwi:
Kiedy przyjdą podpalić dom,
ten, w którym mieszkasz - Polskę,
kiedy rzucą przed siebie grom
kiedy runą żelaznym wojskiem
i pod drzwiami staną, i nocą
kolbami w drzwi załomocą -
ty, ze snu podnosząc skroń,
stań u drzwi.
Broniewski chciał przestrzec rodaków przed nadchodzącym niebezpieczeństwem, a że najlepiej wyrażał się w poezji – popełnił Bagnet na broń.
Rolą wiersza była także mobilizacja do podjęcia walki, do wysączenia krwi z piersi i z pieśni. Podobnie jak sobie, powierzył tę funkcję kolegom po piórze, określając nowe miejsce i rolę poety i poezji. Wołał do każdego artysty:
Ogniomistrzu i serc, i słów,
poeto, nie w pieśni troska.
Dzisiaj wiersz-to strzelecki rów,
okrzyk i rozkaz:
Bagnet na broń!
Zdawał sobie tym samym sprawę, że w obliczu kataklizmu, jakim jest wojna, w zetknięciu się z kryzysową rzeczywistością, na nic zda się poezja romantyczna, symboliczna czy sentymentalna. Liryka miała pełnić rolę strzeleckiego rowu, a słowa powinny płynąć, jak krew z piersi. Należało tworzyć utwory zagrzewające do walki, krzyczeć Bagnet na broń!, zapominając o wszelakich nieporozumieniach, konfliktach, o których istnieniu wiedział doskonale. Nie gloryfikuje przeszłości ojczyzny. Pisze przecież:
Są w ojczyźnie rachunki krzywd,
obca dłoń ich też nie przekreśli (…).
Zaraz jednak stara się połączyć wszystkich rodaków, stworzyć solidarny, jednomyślny organizm, który będzie gotowy świadomie oddać życie za wolność, suwerenność i niepodległość ojczyzny. Dożywotnią wolę walki ma wyrazić wspomnienie napoleońskiego generała Cambronne`a, który podczas bitwy pod Waterloo skwitował propozycję poddania się słowami: Gwardia umiera, ale się nie poddaje (inne wersje mówią, że powiedział tylko jedno słowo rozpoczynające się literą g…).
Tomasz Wójcik w monografii Poeci polscy XX wieku. Biogramy. Wiersze. Komentarze podsumowuje rozważania o wierszu Broniewskiego słowami:
W tej patetycznej apostrofie do narodu i zapowiedzi nowej wojny poeta odwołuje się do solidaryzmu narodowego, który – wobec historycznego zagrożenia – powinien w imię nadrzędnych racji przekreślić istniejące podziały i konflikty społeczne. Wspiera ten apel obecna w wierszu tradycja romantyczna poezji walczącej (T. Wójcik, Poeci polscy XX wieku. Biogramy. Wiersze. Komentarze, Warszawa 2000, s. 64).
Autor: