Nad Niemnem / Obraz powstania styczniowego w „Nad Niemnem”

Pamięć o powstaniu styczniowym, ze względu na cenzurę, ukryta została dzięki użyciu języka ezopowego, pełnego symbolicznych odniesień do tych ważnych wydarzeń w dziejach narodu polskiego. Akcja „Nad Niemnem” rozgrywa się w dwóch czasach. Pierwszy z nich to lata osiemdziesiąte XIX wieku, w których żyją bohaterowie dzieła. Drugi, określany mianem czasu mitycznego, jest utrwalony i wciąż żywy w pamięci tych, którzy przeżyli walki wyzwoleńcze i wyraźnie determinuje ich aktualne życie. W popowstaniowej rzeczywistości egzystują dwa pokolenia Polaków. Do pierwszego należą: Benedykt i Dominik Korczyńscy, Andrzejowa Korczyńska, Marta i Emilia, Kirłowie i Darzeccy oraz Anzelm Bohatyrowicz. Dla nich powstanie styczniowe było ważnym i przełomowym przeżyciem i na zawsze pozostało w ich wspomnieniach. Reprezentantami drugiej, młodszej, generacji są: Witold Korczyński, Jan Bohatyrowicz, Justyna Orzelska i Zygmunt. Dorastali oni w czasach represji zaborcy po klęsce powstania i choć sami nie byli świadkami krwawych walk, to również miały one wpływ na ich życiowe wybory.

Powstanie styczniowe bezpośrednio zdeterminowało życie rówieśników Benedykta. W roku 1863 Andrzej, Dominik i Benedykt Korczyńscy oraz Jerzy i Anzelm Bohatyrowiczowie brali czynny udział w przygotowaniach do walk i żywo interesowali się sprawami narodowymi. Łączyły ich wspólne idee demokratyczne, które zatarły różnice stanowe między ziemiaństwem a zaściankiem i zjednoczyły ich w dążeniu do tego samego celu. Ramię w ramię walczyli w powstaniu, w którym polegli Jerzy i Andrzej, spoczywając w jednej mogile w głębi nadniemeńskiego lasu. Obraz tragicznych walk narodowowyzwoleńczych wyłania się ze wspomnień tych, którzy je przeżyli oraz z opowiadań Anzelma Bohatyrowicza.

Klęska powstania wpłynęła na dalsze dzieje bohaterów powieści. Dominik dostał się do niewoli i z biegiem lat wyrzekł się swej narodowości i języka ojczystego, robiąc karierę w carskiej administracji. Anzelm podupadł na zdrowiu i pogrążył się w melancholii, rozpamiętując klęskę narodu i własną, ponieważ ze względu na niskie pochodzenie społeczne został odrzucony przez ukochaną kobietę. Benedykt utracił dwóch braci i to na niego spadł trudny obowiązek utrzymania rodowego majątku. Początkowo co prawda stała się szerzyć oświatę, lecz przytłoczony drastycznymi rozporządzeniami zaborcy, wycofał się ze swej działalności i popadł w stagnację. Nadrzędnym celem swojego życia uczynił zachowanie gospodarstwa, w czym widział możliwość przetrwania własnego narodu. Wraz z upływem czasu czuł się coraz bardziej osamotniony i zgorzkniały. Klęska powstania zniszczyła również nic porozumienia pomiędzy ziemiaństwem a szlachtą zagrodową, doprowadzając do konfliktu Korczyńskich z Bohatyrowiczami.

  Dowiedz się więcej