Motyw mogiły w „Nad Niemnem”

W powieści Elizy Orzeszkowej: „Nad Niemnem” motyw mogiły ma charakter symboliczny i pełni w utworze zasadniczą rolę – jest swoistym uczestnikiem wydarzeń, spaja akcję, łączy postawy bohaterów i zaciera różnice między nimi oraz ostatecznie likwiduje konflikty.

Mogiła mitycznych założycieli rodu Bohatyrowiczów, usypana pod prastarym dębem, jest otoczona szczególnym kultem i dbałością przez kolejne pokolenia. Wiąże się z nią legenda o Janie i Cecylii, parze kochanków, którzy wywodzili się z różnych stanów i dzięki ciężkiej pracy, miłości, jaka ich łączyła oraz wzajemnemu wsparciu zdołali wybudować na miejscu dzikiej puszczy okazałą i bogatą osadę. W zamian za swoje zasługi otrzymali od króla Zygmunta Augusta tytuł szlachecki. Mogiła Jana i Cecylii przypominała ich potomkom o świetności ich rodu oraz niejako sankcjonowała i uświęcała rolę zaścianka w historii nadniemeńskiej ziemi.

Nieco inny charakter ma Mogiła powstańców, ukryta w głębi lasu, w której spoczywają wraz z towarzyszami broni Jerzy Bohatyrowicz i Andrzej Korczyński. Zapomniany i bezimienny grób, porośnięty dziką roślinnością i z rzadka odwiedzany przez mieszkańców dworu, utożsamia siłę spełnionego obowiązku i przypomina o ideałach oraz wartościach, w imię których polegli powstańcy. Jest symbolem świętego dla bohaterów powieści i narodu polskiego powstania styczniowego, kiedy to wspólny cel i wspólne dążenia zjednoczyły ziemiaństwo i zaścianek. Jest jednocześnie symbolem pojednania w imię wyższych wartości i dobra ojczyzny. Jest również swoistym miejscem pamięci narodowej i polskiej tradycji. Sporadycznie udają się tam ci, dla których ta tradycja jest ważna i stoją przed ważnym życiowym wyborem bądź mają chwilę zwątpienia w sens swego działania.

Mogiła powstańców w bezpośredni sposób oddziałuje na losy bohaterów dzieła i przypomina im o sprawie wspólnej dla wszystkich Polaków, niezależnie od pochodzenia – o patriotyzmie i obowiązku wobec ojczyzny. To właśnie nad nią Justyna podejmuje decyzję związania swej przyszłości z Janem. Ponadto Mogiła jest symbolem polskości i patriotyzmu, hołdem złożonym przez Orzeszkową poległym w imię niepodległości ojczyzny, o których w czasach represji zaborcy obawiano się głośno mówić.

Symbolika obu mogił ma charakter ponadczasowy i uniwersalny. Przypominają one o takich wartościach, jak: oddanie ziemi ojczystej, szacunek dla pracy i walce w imię wyższych ideałów.

  Dowiedz się więcej