Problematyka Solaris

Jednym z podstawowych problemów Solaris jest kondycja współczesnego człowieka w coraz bardziej nowoczesnym, zautomatyzowanym, ale wcale przez to nie prostszym świecie. Autor charakteryzuje zachłanność ludzkości wobec podboju kosmosu, nad którym człowiek tak naprawdę pragnie panować, a nie stara się go rozumieć. Odmitologizowuje człowieka ery kosmicznej, występuje przeciwko triumfalnemu rozwojowi cywilizacji, który ma wybawić ludzkość dręczących ją problemów.

Lem wychodzi z założenia, że niektóre ludzkie cechy są niezmienne, mimo zmieniającego się świata zewnętrznego. Miłość, poczucie samotności, tęsknota to cechy, które są tak samo odczuwane w przeszłości i w przyszłości, niezależnie od rozwoju cywilizacji i technicznych możliwości. Przed podstawowymi egzystencjalnymi problemami nie ma ucieczki – ani w odległy czas, ani w odmienną przestrzeń taką, jaką była Solaris. Odnosząc przemyślenia autora Astronautów do czasów współczesnych można zastanawiać się, jak współczesny rozwój techniki i prędkość przesyłania informacji wpłynęły na egzystencję pojedynczego człowieka. Czy dzięki nowinkom technicznym, ułatwionemu kontaktowi z osobami niemal na całym świecie jesteśmy szczęśliwsi? Lem skupia się nad rolą nauki i techniki w życiu człowieka, miejscem w hierarchii jego wartości. W jego powieści człowiek z przyszłości to wciąż istota, która, pomimo wielkich zrywów i uporu, skłonna [jest] poświęcić siebie, swoje marzenia, plany i siły ulotnemu, zwiewnemu szczęściu, jako istota pełna nadziei i wątpliwości, targana sprzecznościami i rozdzierana ekstremalnymi ideami (A. Wójcik, s. 145).



Rozwój nauki nie zawsze przynosi odpowiedzi na wszystkie pytania. Świadczy o tym także przykład z postępowaniem na Solaris. Gdy kolejne lata badań nie przynosiły efektu rozpoczęto rozważać opcje użycia wobec planety „bardziej radykalnych metod”, by zmusić ją do kontaktu z człowiekiem lub zniszczyć. Zarówno człowiek, jak i nauka, w obliczu nieznanego i niemożliwego do poznania ponoszą klęskę.

Stanisław Lem porusza także problem powielania ludzkiej osobowości drogą sztucznej syntezy człowieka. W czasach powstawania książki eksperymenty z klonowaniem bądź sztuczną inteligencją były czystą fantastyką. Lem tworząc neutrinowe kopie ludzi stworzone przez myślący ocean solaryczny, wyprzedził o dziesięciolecia naukowe odkrycia i towarzyszące im etyczne rozważania. Zwrócił uwagę na problem z tożsamością „sztucznych osób” (tworów F) i traktowanie ich przez naturalnych ludzi.

  Dowiedz się więcej