klp.plGustaw Herling-Grudziński (prozaik, krytyk literacki, eseista, publicysta, tłumacz) urodził się 20 maja 1919 roku w Kielcach. W klasie szóstej gimnazjum imienia Stefana Żeromskiego debiutował na łamach „Kuźni Młodych” cyklem reportaży: „Świętokrzyżczyzna”. Od roku 1937 do wybuchu II wojny światowej studiował polonistykę na wydziale Uniwersytetu Warszawskiego. Jego wykładowcami byli między innymi: Julian Krzyżanowski i Tadeusz Kotarbiński. Był również słuchaczem szkoły teoretyczno-literackiej, prowadzonej przez Ludwika Frydego przy Warszawskim Kole Polonistów.
W tym okresie poświęcił się przede wszystkim publicystyce społeczno-kulturalnej oraz literackiej, pisząc na łamach „Ateneum”, „Pionu” i „Naszego Wyrazu”. Kierował działem literackim dwutygodnika „Przemiany” oraz tygodnika „Orka na ugorze”. Pod wpływem K.L. Konińskiego zainteresował się kulturą ludową, fascynował się Puszczą Jodłową i Górami Świętokrzyskimi. Należał do Warszawskiego Koła Polonistów.
Po kampanii wrześniowej, w której nie brał udziału (nie dostał się do armii, chociaż bardzo mu na tym zależało) zaangażował się w konspirację, przystąpił do współorganizowania Polskiej Ludowej Armii Niepodległościowej (PLAN), w której pełnił funkcję szefa sztabu i współredaktora podziemnego czasopisma „Biuletyn Polski”. W listopadzie 1939 roku, jako emisariusz PLAN-u, wyruszył na Zachód przez Litwę, aby przyłączyć się do wojska polskiego. We Lwowie, dzięki pomocy Marii Dąbrowskiej i Juliusza Kleinera, został przyjęty do Związku Zawodowego Literatów Polskich i otrzymał zaświadczenie, które miało chronić go przez władzami sowieckimi.
W poszukiwaniu pracy i środków finansowych na dalszą podróż, dotarł do Grodna, gdzie zatrudnił się jako pomocnik stolarza w Teatrze Kukiełek M. i J. Jaremów. W marcu 1940, podczas próby przekroczenia granicy, został aresztowany przez NKWD. Po kilku tygodniach przesłuchań i śledztwa, oskarżono go o szpiegostwo na rzecz wywiadu niemieckiego i skazano na pięć lat więzienia.
Od czerwca do listopada przebywał w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, skąd został przewieziony do obozu pracy przymusowej w Jercewie koło Archangielska. 20 stycznia 1942 roku otrzymał zwolnienie na podstawie paktu Sikorski-Majski, które wymusił głodówką. Po wyjściu na wolność wstąpił do Armii Polskiej generała Andersa, z którą przez Persję, Irak, Palestynę i Egipt dotarł do Włoch. Rozpoczął wówczas regularną korespondencję dla prasy wojskowej, głównie do tygodnika II Korpusu „Orzeł Biały”. Chorego na tyfus Grudzińskiego przewieziono do szpitala we Włoszech. Po odzyskaniu zdrowia, odrzucił propozycję przejścia do emigracyjnego Wydziału Prasy i Propagandy, złożoną mu przez Jerzego Giedroycia. Zdecydował się na udział w kampanii włoskiej. W maju 1944 roku jako radiotelegrafista 3 Dywizji Strzelców Karpackich walczył w bitwie pod Monte Cassino, za co został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.
Po zakończeniu kampanii włoskiej Grudziński przeniósł się do Rzymu, gdzie kierował działem literackim „Orła Białego”, skupiając się przede wszystkim na krytyce literackiej. W 1945 roku opublikował zbiór szkiców, poświęconych zmarłym w czasie wojny pisarzom, „Żywi i umarli”. Był członkiem rzymskiej sekcji polskiego Pen Clubu, uczestniczył w organizowaniu Instytutu Literackiego i miesięcznika „Kultura”. Nie zdecydował się na wyjazd z redakcją czasopisma do Francji i wraz z żoną, malarką Krystyną Domańską, przeniósł się do Londynu.
W latach 1949-52 współpracował z londyńskim tygodnikiem „Wiadomości”. W 1949 roku rozpoczął pracę nad książką, poświęconą wspomnieniom z okresu pobytu w obozie w Jercewie, pt. „Inny świat”. Po śmierci żony, pod koniec 1952 roku, przeniósł się do Monachium i podjął się redakcji działu kulturalnego Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. W listopadzie 1955 zamieszkał na stałe w Neapolu i poślubił córkę włoskiego filozofa, L. Croce. Podjął współpracę z licznymi włoskimi pismami, a od roku 1957 do 1996 pracował jako włoski korespondent i autor esejów, opowiadań oraz komentarzy politycznych dla „Kultury”.
Kolejnymi jego dziełami były: „Dziennik podróży do Burmy” (wydanie książkowe 1983), „Skrzydła ołtarza” (Paryż 1960), „Drugie przyjście” (Paryż 1963), „Upiory rewolucji” (Paryż 1969). Od roku 1971 prowadził „Dziennik pisany nocą”, drukowany na bieżąco w „Kulturze”. Czynnie wspierał opozycję demokratyczną w Polsce (KOR, PPN) i publikacje poza cenzurą. Był także członkiem redakcji rosyjskiego pisma emigracyjnego „Kontynent”.
Gustaw Herling-Grudziński od początku twórczości interesował się zagadnieniami społecznymi i politycznymi, postrzeganymi jako narzędzia realizowania wartości w ustroju demokratycznym. Tematykę utworów skupiał wokół zagadnienia podstaw i wyznaczników człowieczeństwa, analizując problemy moralne, religijne, egzystencjalne i społeczne. W centrum uwagi pisarza znalazły się: zło, cierpienie, namiętność i sprawiedliwość. Podstawowymi formami wypowiedzi Grudzińskiego stały się esej, dziennik i opowiadanie. Od 1957 roku stałym elementem jego utworów były sztuka, architektura, rzeźba i malarstwo portretowe, pejzażowe, a zwłaszcza o tematyce religijnej, relacje między etyką a estetyką, zagadnienia metafizyczne i religijne oraz temat fatum, zła, losu, krzywdy i namiętności.
Do 1988 roku dzieła pisarza były zakazane w Polsce i ukazywały się jedynie w przedrukach, poza cenzurą. Za oficjalny „polski” debiut należy uznać tom „Wieża i inne opowiadania”, wydany w 1988 roku. W latach dziewięćdziesiątych Grudziński rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą” i „Więzią”, na łamach której ukazywał się cykl korespondencji z arcybiskupem J. Życińskim. Pisarz nigdy nie był członkiem żadnej partii, choć deklarował sympatię dla niepodległościowego i antykomunistycznego ruchu PPS. W maju 1991 roku przyjechał do Polski, aby odebrać doktorat h.c. Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Ponowne wizyty złożył w maju 1994 roku i w maju 1997 – otrzymał wówczas doktorat h.c. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Gustaw Herling-Grudziński był laureatem licznych nagród, między innymi: paryskiej „Kultury” (1958), Fundacji im. A. Jurzykowskiego (1965)l, Fundacji im. Kościelskich (1967), francuskiego Pen Clubu (1985), polskiego Pen Clubu (1990), Premio Siracusa (1996). Odznaczony został również jako kawaler Orła Białego (1998). Zmarł 4 czerwca 2000 roku w Neapolu, w wieku osiemdziesięciu jeden lat.
Autor: