Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl ☰
Dokładny tytuł utworu brzmi Inny świat. Zapiski sowieckie. Nawiązuje on do dzieła Fiodora Dostojewskiego Zapiski z martwego domu, opisującego życie więźniów zesłanych na Syberię za caratu. Motto powieści Herlinga pochodzi także z tego utworu Dostojewskiego:
“Tu otwierał się inny, odrębny świat, do niczego niepodobny; tu panowały inne odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli. Ten oto zapomniany zakątek zamierzam tutaj opisać”.
Inny świat przedstawia rzeczywistość łagrów, do których nie można przykładać schematów z wolności, gdyż obowiązuje tam inna moralność, normy, pojawiają się odmienne potrzeby i pragnienia. To świat ludzi martwych za życia.

Nie oznacza to, że przesłaniem książki Grudzińskiego jest przekonanie o jedynie negatywnej stronie człowieka. Inny świat został napisany po lekturze Pożegnania z Marią Borowskiego i był polemiką z interpretacją człowieczeństwa na podstawie zbrodni, jakich dopuszczali się ludzie w obozach. Grudziński pisze:
“Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach. Uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich”.


Krytyka literacka o „Innym świecie”


Bernard Russel: Spośród wielu książek, jakie czytałem na temat przeżyć ofiar więzień i obozów sowieckich, „Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego zrobił na mnie największe wrażenie i jest najlepiej napisany. Posiada on spotykaną w bardzo rzadkim stopniu siłę prostego i żywego opisu i jest rzeczą zupełnie niemożliwą zakwestionować w jakimkolwiek miejscu jego prawdomówność.

Jan Lechoń: Nie pamiętam, czy Herling coś pisał o Prouście. (…) Jego książka jest bardzo literacka, jest w niej pasja analizy, której Proust był szczytem. To dlatego jest do żadnej innej niepodobna – to kombinacja tego proustyzmu z conradyzmem, ze stylem moralnym w guście „Księcia Romana”, to aliaż dociekliwości psychologicznej i zwyciężającego ją zawsze ładu moralnego. Oby „fata”, które takie kawały wyczyniały różnym „libelli”, zapisały ją na zawsze w literaturze.

Ignazio Silone: Książki poświęcone polemice politycznej mają krótki żywot; żyją tak długo, jak długo trwają okoliczności, które wywołały polemikę. Ale jeśli książka dotyka dna cierpienia ludzkiego, jeśli ogląda je oczami litości i odtwarza środkami sztuki, przeżywa ona na pewno i staje się częścią składową dziedzictwa duchowego, które ludzkość przekazuje sobie z pokolenia na pokolenie. Książka Herlinga posiada właśnie te rzadkie zalety. Opis faktów jest w niej prosty, trzeźwy i kryształowo czysty; napięcie uczuciowe tym intensywniejsze, im bardziej kontrolowane i trzymane na uwięzi. Mimo wszystkich potworności o jakich opowiada, jest to książka pełna litości i nadziei.

Bibliografia


- Etos i artyzm. Rzecz o Herlingu-Grudzińskim, pod redakcją Seweryny Wysłouch i Ryszarda K. Przybylskiego, wydawnictwo a5, Poznań 1991, s. 9-18.
- Iga Kosakowska, Gustaw Herling Grudziński “Inny świat”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Białystok 1997.
- Hasło “Inny świat” [w:] Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, red. Artur Hutnikiewicz, Warszawa 2000.
- Hasło “Gustaw Herling Grudziński” [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, red. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1985.
- Bolecki Wł., Herling-Grudziński G., Rozmowy w Dragonei, Warszawa 1997
- Karpiński W., Proza Herlinga-Grudzińskiego, „Tygodnik Powszechny” 1981
- Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny, pod red. A. Hutnikiewicza i A. Lama, Warszawa 2000, t. 1
- Malewski J., Szkic do portretu Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Arka” 1985, nr 12
Przybylski R.K., W perspektywie cierpienia. O „innych światach” T. Borowskiego i G. Herlinga-Grudzińskiego, „W drodzie” 1983, z. 1-2
Słownik terminów literackich, pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1988
Słownik współczesnych pisarzy polskich, Warszawa 1963, t.1



Mapa serwisu: