klp.plHymny Kasprowicza – wiadomości wstępne
Kasprowicz napisał hymny w latach 1898 – 1901. Ujęte zostały w dwa cykle: „Ginącemu światu” i „Salve Regina”. Oba różniły się odmiennością nastroju i orientacji ideowej. Cykl pierwszy był pełen buntu, zaś drugi odwoływał przedstawione w pierwszym stanowisko. W drugim cyklu ważną rolę odegrał hymn „Moja pieśń wieczorna”, który wyrażał pragnienie i tęsknotę człowieka za harmonijnym bytem zniszczonym przez grzech człowieka.
Podstawą do stworzenia Hymnów było poczucie rozdarcia wewnętrznego autora. Zarówno natura jak i cały świat wydawały się podzielone, na dobro i zło, na światło i ciemność. Między tymi dwiema siłami trwała ciągła walka, wytwarzało się między nimi napięcie, które miało wpływ na losy wszystkich ludzi. Owe dwie przeciwstawne siły istniejące w świecie istniały także w duszy człowieka. Był on bowiem zawsze rozdarty między pokusą grzechu a dążeniem do świętości. Dlatego człowiek kieruje do Boga prośbę, wręcz błaganie o miłosierdzie, jednak nie otrzymuje żadnej odpowiedzi. Taka postawa Boga budzi bunt człowieka i jego niezadowolenie. Okazało się bowiem, że człowiek jest sam, jest opuszczony a jego prośby nie docierają do Stwórcy. W swej rozpaczy kieruje błagania do Szatana, przed którym, niczym przed Bogiem, pada na kolana.
Przełom w postawie Kasprowicza dokonał się w czasie między powstaniem pierwszego a drugiego cyklu. Nastąpiła w nim zmiana hierarchii wartości. Poeta odrzuca wizję rzeczywistości rozdartej na dobro i zło na rzecz istniejącej w świecie harmonii. Zmiana, jaka zaszła w postawie Kasprowicza w drugim cyklu Hymnów, wywarła wpływ na dalszą twórczość poety.
Kasprowiczowskie hymny w swojej formie nawiązują do tradycji hymnów kościelnych. Wśród najbardziej znanych hymnów tego poety wymienić należy „Dies irae”, „Moja pieśń wieczorna”, „Hymn św. Franciszka z Asyżu”, „Święty Boże, Święty Mocny”. Prezentują one upadek wszelkich wartości oraz kryzys zaufania człowieka do Boga. Człowiek buntuje się przeciw Stwórcy, zadaje pytania, które mają mu pomóc odnaleźć dawną harmonię. Autor porusza w swych utworach kwestię dobra i zła, zastanawia się kto stworzył zło i w swych rozważaniach stwierdza, że uczynił to sam Bóg.
„Nic, co się stało pod sklepieniem niebiosów,
Bez Twej woli się nie stało!
Kyrie eleison!
O źródło zdrady! Kyrie eleison!
Przyczyno grzechu!”
„Dies irae”
Podmiot liryczny oskarża Boga, że to on jest Stwórcą człowieka i świata, ale jednocześnie całego zła, które towarzyszy człowiekowi w życiu. Zadaje również pytanie, jakim prawem Bóg sądzi skoro stworzył zło?
Problematyka zawarta w hymnach nawiązuje do manicheizmu – koncepcji, która zakłada, że Dobro i Zło istnieją równocześnie w świecie, obie są konieczne, ale są ze sobą w wiecznym konflikcie. Pogląd ten zakłada także, że skoro zło pochodzi od Boga, jest jego częścią, to Bóg nie może być doskonały. Zaś jeśli jest ono równorzędną siłą, to Stwórca nie jest wszechmogący i nie jest Panem całego świata.
(„MANICHEIZM – system religijny stworzony w III wieku przez Maniego, będący połączeniem zoroastryzmu z elementami buddyzmu, gnostycyzmu i chrześcijaństwa. Jego podstawę filozoficzną stanowił staroirański dualizm przyjmujący za zasadę bytu dwa przeciwstawne, wieczne, zwalczające się pierwiastki: światło (dobro) i ciemność (zło), dzielące rzeczywistość na królestwo boga i szatana. Zakładał dualizm natury człowieka, który ma dwie dusze: związaną z Bogiem i związaną ze złem przez materię. Wprowadzał moralny nakaz wyzwalania się od zła poprzez ascezę obowiązującą wszystkich wyznawców oraz celibat i ubóstwo obowiązujące „wybranych”. Istnienie świata ma się zakończyć według manicheizmu kataklizmem, dzięki któremu potężny ogień dokona powszechnego oczyszczenia”.
(Za: „Encyklopedia Powszechna PWN”)
Postawa jaką prezentuje Kasprowicz znana była poetom we wcześniejszych epokach. Jedną z bardziej znanych jest Wielka Improwizacja i pojedynek Konrada z Bogiem w III części Dziadów.
Dla hymnów Jana Kasprowicza charakterystyczne jest także pojęcie katastrofizmu. Zakłada ono obraz świata, który zmierza ku nieuchronnej zagładzie. Głosi upadek cywilizacji a wraz z nią wszelkich wartości moralnych. Opis nadchodzącego końca świata przepełniony jest grozą i strachem. Oczom czytelnika ukazuje się przerażający widok: pełzające żmija i wszelkie robactwo, rzeki spływające krwią, miliardy krzyży, pootwierane groby. Taki obraz zbliżającego się Sądu Ostatecznego buduje poeta.
Przy omawianiu hymnów należy zapamiętać takie pojęcia: katastrofizm, manicheizm, ekspresjonizm, a także kwestię buntu człowieka wobec Boga i jego rozważania na temat pochodzenia zła.
Hymn - definicja
Z greckiego słowa hymnos, pieśń błagalna lub narracyjna, głosząca pochwałę bóstwa, legendarnych bohaterów, bądź też upersonifikowanych zjawisk lub idei. Zazwyczaj utrzymana w stylu wzniosłym i budowana podobnie jak schemat przemówienia, czyli rozpoczynająca się od apostrofy. Podmiot liryczny w hymnie często przemawia w imieniu pewnej zbiorowości, wyrażając ich pragnienia, obawy, wypowiadając ich rozważania w różnych kwestiach. Gatunek ten swymi korzeniami sięga starożytnej Grecji i znanych już wtedy pieśni obrzędowych. W średniowieczu był jednym z gatunków używanych w poezji kościelnej, w renesansie natomiast stanowił wyraz uczuć osobistych, w oświeceniu prezentował tematy patriotyczne, co zbliżyło go w tej epoce do ody. W okresie Młodej Polski hymn stał się środkiem wyrażania kwestii metafizycznych.
Autor: