Zdania i uwagi - omówienie

Zdania i uwagi to cykl 163 aforyzmów, najczęściej dwuwersowych, choć zdarzają się też dłuższe, czterowersowe. Mickiewicz pracował nad nimi w latach 1833-1835, czyli mniej więcej wtedy, gdy pisał Pana Tadeusza. Poszczególne maksymy wpisywał do specjalnego, ozdobnego notatnika. W wydaniu paryskim z 1836 r. i 1844 r. opublikował tylko część aforyzmów, reszta (łącznie z tymi napisanymi w latach późniejszych) ukazała się w wydaniu paryskim z 1869 r. już po śmierci poety.

Cykl zawiera podtytuł: Z dzieł Jakuba Bema, Anioła Ślązaka (Angelus Silesius) i Sę-Martena wskazujący na autorów, których myśli Mickiewicz tłumaczył lub sparafrazował. Jakub Boehme (1575-1624) i Angelus Silesius (1624-1677) to niemieccy mistycy, Louis-Claude de Saint Martin (1743-1803), Francuz, również mistyk, kontynuował koncepcje Boehmego. Mickiewicz czerpał przede wszystkim z mądrości swoich mistrzów, wplótł jednak do Zdań i uwag również wiele własnych przemyśleń. Korzystając z myśli mistyków, próbował sformułować najważniejsze przesłanie moralne, odnaleźć reguły życia duchowego i w ten sposób zbliżyć się do Boga. Zdania i uwagi mają nastawienie moralizatorskie – ich zadaniem jest rola moralnego drogowskazu dla człowieka, który narażony jest na liczne pokusy oferowane mu przez świat. Poeta twierdzi przecież, że

Trudniej dzień dobrze przeżyć niż napisać księgę.
Słowo i czyn

Mickiewicz porusza problemy relacji między Bogiem a człowiekiem. Człowiek powinien podejmować wysiłek szukania kontaktu z Bogiem i szukać go przede wszystkim we własnej duszy i w bliźnich, a nie gdzieś daleko w niebiosach:

Bóg nie nad głową mieszka, lecz w środku człowieka,
Więc kto w głowę zachodzi, od Boga ucieka.
Środek

Wierzysz, że się Bóg zrodził w betlejemskim żłobie,
Lecz biada ci, jeżeli nie zrodził się w tobie.
Boże Narodzenie

Poeta nieustannie podkreśla rolę pokory człowieka, ufności i głębokiej wiary. Wielokrotnie padają słowa pochwały dla milczenia, ciszy. Tylko wówczas można usłyszeć głos Boga:

Głośniej niżli w rozmowach Bóg przemawia w ciszy,
I kto w sercu ucichnie, zaraz go usłyszy.
Cichość

Zagrożeniem dla każdego z nas są jednak płynące ze świata ciemności pokusy szatana, który stara się odwieść człowieka z drogi dobra. Człowiek powinien się ich wystrzegać:

Szatan w ciemnościach łowi; jest to nocne zwierzę;
Chowaj się przed nim w światło – tam cię nie dostrzeże.
Nocny ptak

Podobną, destruktywną, rolę odgrywają pokusy świata; grzech pychy, chciwość, pożądanie dla wartości materialnych – oto, czego należy się wystrzegać. Cały czas poeta daje nam wskazówki, gdzie szukać prawdziwej mądrości, wie przecież, jakie to trudne i żmudne zadanie:

Nauką i pieniędzmi drudzy cię wzbogacą;
Mądrość musisz sam z siebie własną dobyć pracą.
Mądrość

Prawdziwi mędrcy to – według Mickiewicza – ludzie skromni, którzy z uwagą i poświęceniem wykonują swoją pracę:

Po tym wyższego męża możesz poznać w tłumie,
Że on zawsze to tylko zwykł robić, co umie.
Cecha wyższych

Prawdziwa mądrość idzie też zawsze w parze z pokorą:

W jednym tylko przypadku rada nie zawadzi;
W jakim? – Gdy się Pokora u Mądrości radzi.
Dobra rada

Zdania i uwagi należą do nurtu w twórczości Mickiewicza, który zarysowuje się od czasu pobytu poety w Rzymie. Wówczas to pojawia się w niej problematyka religijna. Ów zbiór aforyzmów to niezwykle syntetyczny wykład poglądów Mickiewicza dotyczący tej właśnie sfery, a jednocześnie zespół zasadniczych poglądów poety na świat.

  Dowiedz się więcej