Charakterystyka arystokratów w „Nie – Boskiej komedia”

Reprezentantem obozu arystokracji jest Hrabia Henryk. Ugrupowanie skupia baronów, hrabiów, szlachciców, książęta, czyli możnych i szlachetnie urodzonych. Należy do niego również Ojciec Chrzestny, którego sylwetkę autor po raz pierwszy prezentuje na chrzcinach Orcia - w Części I. W Części IV Chrzestny jawi się jako sojusznik porozumienia z rewolucjonistami, występuje w roli posła od Pankracego.

Arystokraci są przeciwni rewolucji, ponieważ narusza ona ustanowiony od lat porządek (oparty na zasadach feudalizmu), neguje normy moralne, religię i sprzeniewierza się tradycji.

Gdy Arcybiskup mianuje Hrabiego wodzem, ten rozkazuje arystokratom złożyć przysięgę: „Teraz przysięgnijcie wszyscy, że chcecie bronić wiary i czci przodków waszych – że głód i pragnienie umorzy was do śmierci, ale nie do hańby – nie do poddania się – nie do ustąpienia choćby jednego z praw Boga waszego lub waszych”. Obrońcy tradycji koncentrują się w Okopach Świętej Trójcy.

Krasiński, mimo iż sam wywodził się z klasy uprzywilejowanej i rodziny z tradycjami, nie szczędzi w „Nie – Boskiej komedii” krytyki tej warstwie społecznej, ale podkreśla także jej zasługi. Poeta wiedział, że muszą nadejść i nadejdą zmiany ustrojowe. Przekonywały go o tym fakty historyczne: bunt chłopów na Ukrainie (koliszczyzna), Wielka Rewolucja Francuska, powstanie listopadowe w Polsce, powstanie tkaczy w Lyonie (1831) itp. Obawiał się jednak, że będzie to bunt warstw niższych skierowany przeciwko klasom posiadającym. Dawne zbrodnie zostaną zastąpione nowymi. Nierówność społeczna przybierze tylko inną formę, a rewolucja w istocie niczego nie rozwiąże.

Mówi o tym Hrabia Henryk podczas polemiki z Pankracym: „(...) teraz trza się mordować nawzajem – bo teraz im tylko chodzi o zmianę plemienia. (...) patrzałem wśród cieniów nocy na pląsy motłochu (...) widziałem wszystkie stare zbrodnie świata nowym kołujące tańcem (...)”

Stronnictwo arystokratów z „Nie – Boskiej komedii” skazane jest na klęskę – bronią oni sprawy, która z założenia jest przegrana. Ponadto ilościową przewagę mają rewolucjoniści, w ich formacji nie dochodzi do wewnętrznych podziałów, bo celem wszystkich jest zabijać, zaś w grupie arystokratów pojawiają się jednostki słabe, tchórzliwe, gotowe paktować z wrogiem i poddać się, by ocalić życie. Prowadzi to do rozłamu. Możnowładcy skłonni są wydać nawet swojego przywódcę – Hrabiego Henryka, ale ów łagodzi spór, przypominając o swoich zasługach wobec nich. Przerażeni perspektywą klęski możni przeklinają Henryka za decyzję walki.

Krytyka i obrona tej warstwy społecznej pojawia się w polemice między Mężem a Pankracym. Wódz rewolucjonistów wyrzuca arystokratom matactwa pieniężne i rodowe, zbrodnie i wykorzystywanie poddanych, lekkomyślność: „Ten z pieczęcią w dłoni i podpisem – „kanclerz” – sfałszował akta, spalił archiwa, przekupił sędziów, trucizną przyspieszył spadki, stad wsie twoje, dochody, potęga. (...)”.

Co ciekawsze, zbliżonych argumentów używa Mąż, gdy arystokraci opierają się jego namowom walki. Mówi wówczas do poszczególnych hrabiów: „A ty, czemu uciskałeś poddanych? A ty, czemu przepędziłeś wiek młody na kartach i podróżach daleko od Ojczyzny? Ty się podliłeś wyższym, gardziłeś niższymi. Dlaczegoś dzieci nie wychowała sobie na obrońców – na rycerzy? - Teraz by ci się zdały na coś. Aleś kochała Żydów, adwokatów – proś ich o życie teraz.”



Hrabia Henryk przeciw argumentom Pankracego wysuwa kontrargumenty. Mówi o zasługach arystokratów: „Oni wam wśród głodu rozdawali zboże, wśród zarazy stawiali szpitale – a kiedyście z trzody zwierząt wyrośli na niemowlęta, oni wam postawili świątynie i szkoły – podczas wojny tylko zostawiali doma, bo wiedzieli, żeście nie do pola bitwy.”

O przewinieniach i zbrodniach panów mówią dusze w lochach zamkowych: „(...) za męki nasze, my, niegdyś przykuci, smagani, dręczeni, żelazem rwani, trucizną pojeni, przywaleni cegłami i źwirem, dręczmy i sądźmy, sądźmy i potępiajmy (...)”. Skazują one Hrabiego Henryka na wieczne potępienie i przepowiadają mu rychłą śmierć oraz zagładę całej klasy.

Krasiński przedstawia Hrabiego Henryka jako jednostkę wybitną - człowieka gotowego bronić zdobyczy przeszłości. Zobowiązują go do tego względy osobiste: ambicja, chęć dowodzenia, pragnienie sławy oraz przekonanie o konieczności obrony stworzonych przez własną klasę praw. Hrabia jest też strażnikiem norm moralnych, tradycji i religii.

Manifestują to słowa przysięgi, którą nakazuje złożyć zebranym w Okopach Świętej Trójcy arystokratom: „Teraz przysięgnijcie wszyscy, że chcecie bronić wiary i czci przodków waszych – że głód i pragnienie umorzy was do śmierci, ale nie do hańby – nie do poddania się – nie do ustąpienia choćby jednego z praw Boga waszego lub waszych”. Do tchórzliwych panów mówi: „Ha! chce się wam żyć jeszcze! – Ha! zapytajcie ojców waszych, po co gnębili i panowali!” Nie uznaje kompromisów – jest człowiekiem honoru, woli zginąć niż żyć jako przegrany w świecie bez zasad.

  Dowiedz się więcej