- Przykładem takiego utworu jest „Potop” Henryka Sienkiewicza, w którym autor pokazał Polskę jako malowniczy kraj ukształtowany przez wieloletnie tradycje.
- Społeczeństwo przedstawione w „Potopie” było rozbite, co było skutkiem podziału na grupy społeczne.
- Najbardziej zróżnicowaną warstwą społeczną była szlachta, wśród której byli zarówno lojalni patrioci (Wołodyjowski), zdrajcy (Radziwiłłowie), jak i awanturnicy (Kmicic).
- W utworze znajdują się dwie skrajne opinie o Polakach.
- Według Wrzeszczowicza w Polsce panowało bezprawie, a upodobanie szlachty do wygód miało uniemożliwi zwycięstwo ze Szwecją.
- Z kolei królowa Maria dostrzegała pobożność rodaków i ich dążenia do odpokutowania swoich win.
- Sienkiewicz pokazał w „Potopie” wyidealizowany obraz Polaków, którzy potrafią zjednoczyć się w obliczu zagrożenia.
„Wesele” Stanisław Wyspiański – uczestnicy wesela w bronowickiej chacie będącej symbolem pogrążonej w chaosie Polski stanowią uosobienie największych słabości chłopów i inteligencji;