klp.plPOEZJA - MOWA PIERWOTNA
Leśmian uważał poezję za swego rodzaju mowę pierwotną, poeta bowiem odczuwa, poznaje i wyraża świat tak, jak czynił to kiedyś człowiek pierwotny. Fascynowała go myśl o epoce pierwotnej, takiej, w której język dopiero powstawał, gdzie jego reguły nie zostały jeszcze ustalone, a każda reakcja na rzeczywistość była pierwsza i jedyna. Poeta pragnął do niej powrócić za pośrednictwem poezji.
Leśmian widzi świat w nieustannym ruchu, obserwuje jego ciągłe stawanie się - jego poezja jest wiec obserwacją ciągle powtarzającej się kreacji, owego momentu stwarzania z niczego, dzięki dynamicznej sile twórczej. Takie myślenie wywodzi się z filozofii Henriego Bergsona. Ta pierwotna siła wymyka się racjonalnym regułom – także słownikowym i gramatycznym – dlatego, by ją uchwycić, Leśmian pisał swoje wiersze w taki sposób, jakby za każdym razem wymyślał nowy język.
RYTM
Za najważniejszą cechę mowy poetyckiej uważał poeta rytm, stanowi on bowiem odzwierciedlenie rytmu świata, a nawet kosmosu. Wiersz ujawnia więc dzięki rytmowi ukryty porządek świata i jednocześnie – myśli. Ulubionym gatunkiem Leśmiana była ballada ludowa, pierwotnie przeznaczona do głośnej recytacji i śpiewu. Muzyczność (rytmiczność) zaznaczał w wierszu za pomocą tradycyjnych miar wierszowych, dlatego też większość lirycznych opowieści pisał wierszem stroficznym, sylabotonicznym i rymowanym. Uważał, że rytm poetycki wpływa też na czytelnika, pozwala mu odczuwać znacznie więcej ponad to, co można przekazać za pomocą izolowanych znaków językowych, oddzielonych od pierwotnego źródła mowy.
LUDOWOŚĆ
Ludowość Leśmiana wiązała się z przekonaniem o pierwotności poezji. W gwarze, ludowym folklorze, czy wiejskim pejzażu, szukał języka i tematów, które oryginalnie przetwarzał w swoich wierszach. Nie było to zainteresowanie pojedynczymi motywami, lecz balladowość, zafascynowanie logiką baśni. Tomy przeznaczone dla dzieci: „Klechdy sezamowe” i „Przygody Sindbada żeglarza”, wraz ze zbiorem baśni polskich prozą: ”Klechdy domowe”, to owoc poważnych studiów nad baśnią.
BOHATEROWIE
Bohaterowie Leśmiana to takie istoty, jak: Dusiołki, Południce, Srebroń, Znikomek, Świdryga i Midryga, Migoń i Jawrzoń, Śmierci i strachy. Najwięcej tych postaci można spotkać w „Napoju cienistym” (cykl „Postacie”). Część z nich ma autentyczne pochodzenie: biblijne, mitologiczne, ludowe, literackie (niektóre pojawiały się dość często w utworach młodopolskich), a inne są wytworem fantazji poety. Istoty te maja oryginalne, ale taż znaczące imiona, niepowtarzalny wygląd, przeżywają też wyjątkowe przygody.
Leśmian posługuje się również estetyką brzydoty – w jego baśniowym świecie pojawia się garbus i kaleki żołnierz.
JĘZYK I STYL
Charakterystyczną cechą poezji Leśmiana jest jego język i styl. Twórczy stosunek Leśmiana do języka był najwyraźniej wynikiem wielokulturowości poety.
Dobra znajomość rosyjskiego, jako języka pokrewnego polszczyźnie, pozwoliła mu na własne poszukiwania w głąb dziejów i rozwinięcie samodzielnej inwencji słowotwórczej.
W jego poezji powstają liczne neologizmy (nowe wyrażenia, sformułowania), które mają rozmaity charakter. Tworzył je zwykle zestawiając ze sobą wyrazy na zasadzie antonimii, czyli takie, które były sobie przeciwstawne, miały sprzeczne znaczenia. Wiele tam słów z przedrostkiem: bez- (bezbożyna, bezcel, bezgwar), czasowników z przedrostkiem w środku (zaniedyszeć, zanieistnieć), czy rzeczowników z przyrostkiem –ość (bezpolność, najdalszość, niewyśpiewność). Nowe wyrazy Leśmiana, zbudowane często z dwóch przeciwstawnych słów, wiążą się jednak ze sobą w większą, metaforyczną całość. Słowa te nie istnieją w izolacji – mają sens wyłącznie w kontekście, w którym zostały użyte, chociaż nigdy nie można być pewnym ostatecznego znaczenia tych metaforycznych konstrukcji.
Tak tworzone neologizmy wyrażają w pełni podstawowe założenia poety: postawę wynalazczości językowej, przekonanie, że poezja to mowa pierwotna, kreatywny stosunek do języka, a także poruszają w odbiorcy szczególne struny wrażliwości, pamięci i wyobraźni.
SYMBOLIZM
Leśmian był kontynuatorem poezji symbolicznej. Niewątpliwie duży wpływ na jego osobę miał Zenon Przesmycki (Miriam), propagator symbolizmu w Polsce.
Poeta wyżej cenił intuicję niż intelekt, uważał bowiem, że ludzki rozum działa bardzo schematycznie, jest ograniczony i niezdolny do przekroczenia pewnych barier. W swoim poglądzie o wyższości intuicji nad intelektem opierał się na filozofii Henriego Bergsona, francuskiego filozofa.
W liryce Leśmiana każdy byt ulega jedynie przeobrażeniu, przemianie swego stanu skupienia, ale nie istoty. Tak, jak woda staje się parą lub lodem, tak i wszelkie życie nigdy nie umiera. Problematykę tę wyraża Leśmian językiem symbolicznym, pełnym fantastycznych obrazów i wizji (wiersz „Dziewczyna”).
Na podstawie: Bolesław Leśmian, „Poezje wybrane”, wstęp i opracowanie: Jan Trznadel, Biblioteka Narodowa, seria I, nr 217, wyd. 2.
Autor: