Nie można jednak jej uznać za typową naukową syntezę, od czego stronili z resztą sami encyklopedyści, ale za próbę skoordynowania całej ludzkiej wiedzy, dokonania bilansu dorobku cywilizacji materialnej, a także stanu rzemiosł, technik, mód, stylów. Ponadto „Encyklopedia” odzwierciedla charakterystyczną dla epoki oświecenia ciekawość, zamiłowanie historii, a także radość podróżowania. Przede wszystkim jednak, francuskie dzieło można uznać za wielką próbę uporządkowania całokształtu wiedzy ludzkiej, poszukiwania w niej ładu.
Należy także pamiętać, że „Encyklopedia” posiadała wielkie znaczenie ideologiczne. To w tym dziele, niejako między wierszami, nawoływano między innymi do poszanowania praw człowieka, a także wywyższano zalety ludu, jako najpożywniejszego, najpracowitszego i najcenniejszego składnika elementu społeczeństwa. Encyklopedyści otwarcie sprzeciwiali się feudalizmowi, przyczyniając się do rozwoju nauki, a także kształtowania nowatorskie myśli nurtu oświecenia. „Wielka encyklopedia francuska”, jak pisze Libera: „stanowiła źródło fermentu ideowego” (Z. Libera, „Oświecenie”, s. 24).
Głoszono w niej także sprzeciw wobec różnorakim formom ucisku, więzieniu, cenzurze, tyranii, zaściankowości, przesądom. Wszystko to sprawiało, że dzieło miało także wyraźny kontekst polityczny. Jak pisze Marcin Cieński:
„»Encyklopedia« stanowiła jednocześnie manifest i wyzwanie światopoglądowe, jej autorzy opowiadali się po stronie oświeconego sposobu myślenia, nowej filozofii o nastawieniu naukowym i praktycznym, przeciwni byli natomiast nietolerancji i dominacji państwa absolutystycznego oraz Kościoła w życiu społeczeństwa, a także ich ingerencji w poglądy jednostek”(M. Cieński, „Oświecenie”, Wrocław 2008, s. 47). Z tego względu encyklopedyści musieli borykać z wieloma problemami, jak chociażby konfiskata dwóch pierwszych tomów, czy zakaz wydawania. Prześladowania ze strony państwa i Kościoła nie powstrzymały jednak entuzjastów, którzy pomimo przeciwności losu zdołali opublikować trzydzieści tomów „Encyklopedii”. Nie obyło się bez kompromisu, w ramach którego zmieniona została treść niektórych artykułów. Nie zmieniło to jednak wymowy całego śmiałego dzieła.
strona: - 1 - - 2 -