Wielka encyklopedia francuska

Epoka oświecenia charakteryzowała się jako czas wielkiego rozwoju oświaty i nauki. Dziełem, które najlepiej oddaje nie tyle ducha tamtych czasów, co niemalże cały dorobek ówczesnej filozofii i wiedzy była „Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł” („Encyclopedie ou Dictionnaire raisonne des sciences, arts et metriers”), znana głównie jako „Wielka encyklopedia francuska”. Trzydziestotomowa praca zbiorowa pod redakcją Denisa Diderota powstawała w latach 1751-1772. Swoim zakresem obejmowała ona „całokształt wiedzy ówczesnej, reprezentując postępowe poglądy społeczne i polityczne”, jak pisze Zdzisław Libera (Z. Libera, „Oświecenie”, Warszawa 1991, s. 24).

Nie można jednak jej uznać za typową naukową syntezę, od czego stronili z resztą sami encyklopedyści, ale za próbę skoordynowania całej ludzkiej wiedzy, dokonania bilansu dorobku cywilizacji materialnej, a także stanu rzemiosł, technik, mód, stylów. Ponadto „Encyklopedia” odzwierciedla charakterystyczną dla epoki oświecenia ciekawość, zamiłowanie historii, a także radość podróżowania. Przede wszystkim jednak, francuskie dzieło można uznać za wielką próbę uporządkowania całokształtu wiedzy ludzkiej, poszukiwania w niej ładu.

Należy także pamiętać, że „Encyklopedia” posiadała wielkie znaczenie ideologiczne. To w tym dziele, niejako między wierszami, nawoływano między innymi do poszanowania praw człowieka, a także wywyższano zalety ludu, jako najpożywniejszego, najpracowitszego i najcenniejszego składnika elementu społeczeństwa. Encyklopedyści otwarcie sprzeciwiali się feudalizmowi, przyczyniając się do rozwoju nauki, a także kształtowania nowatorskie myśli nurtu oświecenia. „Wielka encyklopedia francuska”, jak pisze Libera: „stanowiła źródło fermentu ideowego” (Z. Libera, „Oświecenie”, s. 24).
Głoszono w niej także sprzeciw wobec różnorakim formom ucisku, więzieniu, cenzurze, tyranii, zaściankowości, przesądom. Wszystko to sprawiało, że dzieło miało także wyraźny kontekst polityczny. Jak pisze Marcin Cieński:

„»Encyklopedia« stanowiła jednocześnie manifest i wyzwanie światopoglądowe, jej autorzy opowiadali się po stronie oświeconego sposobu myślenia, nowej filozofii o nastawieniu naukowym i praktycznym, przeciwni byli natomiast nietolerancji i dominacji państwa absolutystycznego oraz Kościoła w życiu społeczeństwa, a także ich ingerencji w poglądy jednostek”

(M. Cieński, „Oświecenie”, Wrocław 2008, s. 47). Z tego względu encyklopedyści musieli borykać z wieloma problemami, jak chociażby konfiskata dwóch pierwszych tomów, czy zakaz wydawania. Prześladowania ze strony państwa i Kościoła nie powstrzymały jednak entuzjastów, którzy pomimo przeciwności losu zdołali opublikować trzydzieści tomów „Encyklopedii”. Nie obyło się bez kompromisu, w ramach którego zmieniona została treść niektórych artykułów. Nie zmieniło to jednak wymowy całego śmiałego dzieła.

strona:   - 1 -  - 2 - 

  Dowiedz się więcej