Klasycyzm

Klasycyzm XVIII-wieczny był – obok sentymentalizmu i rokoka, z którymi współistniał – jednym z głównych prądów literackich polskiego Oświecenia. Dzieli się on na dwie fazy, gdyż wyróżniamy klasycyzm stanisławowski przypadający na czasy panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego i od jego imienia nazwany oraz klasycyzm postanisławowski występujący w tzw. późnym oświeceniu, czyli po roku 1795 i żywy jeszcze w latach 20. XIX wieku, w okresie przełomu romantycznego.

Klasycyzm sytuował się wyraźnie w opozycji do tradycji sarmackiej. Obok właściwego wszystkim klasycyzmom sięgania do inspiracji antycznych, miał trzy główne źródła programu i praktyki literackiej. Pierwsze z nich tworzył francuski klasycyzm XVII-wieczny czasów Ludwika XIV i twórczość P. Corneille’a, J. Racine’a, Moliera, J. de La Fontenaine’a oraz N. Boileau. Drugie źródło stanowiła twórczość i refleksja programowa pisarzy francuskich XVIII wieku (m.in. Woltera) konsekwentnie rozwijających i modyfikujących założenia klasycyzmu. Trzecim obszarem, do którego odwoływał się polski klasycyzm XVIII-wieczny, były nurty klasycystyczne w dawniejszej literaturze polskiej, głównie twórczość Jana Kochanowskiego i pisarzy politycznych doby Renesansu. Rozmaitość tych źródeł wpłynęła na niejednolitość polskiej literatury klasycystycznej.

Na pierwszy plan wysuwała ona zadania dydaktyczne i moralizatorskie i im podporządkowywała swe zamierzenia artystyczne. Cele utylitarne poezji wynikały z przekonania o ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo. T. Kostkiewiczowa stwierdza, że:

Ważną i charakterystyczną dla sytuacji polskiej cechą klasycyzmu było traktowanie jego założeń jako programu działalności literackiej zaangażowanej w społeczno-kulturowe przemiany kraju. Szło za tym silne związanie literatury z życiem politycznym […]. Kontakt ze społecznością odbiorców stał się – w różnorodnych ujęciach – centralną sprawą ideową i artystyczno-warsztatową pisarstwa.

Od początku panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego klasycyzm stał się oficjalnym programem związanym z podejmowanymi w Polsce reformami, a jego głównym ośrodkiem – podobnie jak procesów modernizacyjnych państwa – była Warszawa i dwór królewski. Pisarz pełnił funkcję mentora, mędrca i dydaktyka, główne tematy literatury klasycystycznej sytuowały się zaś w kręgu aktualnych problemów życia politycznego, formowania nowego oświeconego człowieka, ogólnej refleksji obyczajowej i społecznej. Klasycyzm postanisławowski bardziej niż na krytyce wad społeczeństwa skupił się na ukazywaniu wielkości tradycji narodowych, literatura ta miała bowiem przechować narodowe dziedzictwo do chwili odzyskania przez Polskę niepodległości.

strona:   - 1 -  - 2 - 

  Dowiedz się więcej