klp.plJeden z wybitnych polskich autorytetów, Jacek Kuroń, określił postać Marka Edelmana następującymi słowami: O Marku Edelmanie można wygłosić dwa, wydawałoby się, sprzeczne sądy. A oba są prawdziwe. Bo z jednej strony Marek jest człowiekiem nadzwyczaj zaangażowanym we współczesność. Chodzi zarówno o jego praktykę lekarską, jak i o działania społeczne. Z drugiej – wciąż jest dowódcą powstania w getcie warszawskim. To powstanie dla niego trwa.
Marek Edelman, ostatni żyjący przywódca powstania w getcie warszawskim, przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej, mieszkającej na terenach dzisiejszej Białorusi, w miejscowości Homel 1 stycznia 1922 roku. Jego rodzice sympatyzowali z żydowską organizacją Bund. Matka Edelmana, Cecylia z domu Percowska, była aktywną działaczką kobiecego odłamu tejże organizacji – Jidisze Arbeter Froj. Wkrótce po narodzinach Marka, rodzina Edelmanów przeprowadziła się do Warszawy, gdzie dalej aktywnie działali w Bundzie. To właśnie środowisko tej organizacji w dużej mierze ukształtowało charakter przyszłego powstańca. Już jako dziecko Marek Edelman wstąpił do frakcji dziecięcej Bundu: Socjalistiszer Kinder-Farband (SKIF – Socjalistyczny Związek Dziecięcy).
Bund (Powszechny Żydowski Związek Robotniczy) był lewicową organizacją, której ideologia opierała się na zasadach demokratycznego marksizmu. Członkowie opowiadali się na autonomią kulturową środowisk żydowskich i byli przeciwnikami asymilacji oraz antysyjonistami. Nie czekali na Mesjasza i nie zamierzali wyjeżdżać do Palestyny. Uważali Polskę za swoją ojczyznę i pragnęli, aby Polska stała się krajem socjalistycznym, sprawiedliwym, w którym każda narodowość zachowałaby autonomię kulturową, a prawa mniejszości narodowych byłyby zagwarantowane. Głównym celem Bundu było wyzwolenie proletariackich mas żydowskich. To właśnie w atmosferze takich haseł dorastał Marek Edelman i to właśnie one ukształtowały go jako obywatela.
W 1934 roku, w wieku trzynastu lat, stracił matkę i zmuszony był do przedwczesnego rozpoczęcia dorosłego życia. Nieoficjalną opieką otoczyły go przyjaciółki Cecylii z Bundu – Sonia Nowogródzka i Estera Iwińska, lecz w rzeczywistości musiał samodzielnie się utrzymywać. W pięć lat później, po wybuchu II wojny światowej, rozpoczął się jeden z najtragiczniejszych rozdziałów w życiu Edelmana. Wojenne wydarzenia zaważyły na całej późniejszej postawie życiowej Marka. Po kapitulacji Polski działał w podziemnej strukturze Bundu. Po utworzeniu wydzielonej dzielnicy żydowskiej nie skorzystał z możliwości ukrycia się po stronie aryjskiej. Pracował tak jako goniec szpitalny, przenosząc krew do stacji epidemiologiczno-sanitarnej, mieszczącej się poza obrębem getta. W roku 1942 został wybrany zastępcą Komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), która powstała w wyniku połączenia wszystkich podziemnych żydowskich organizacji. ŻOB zajmował się przede wszystkim organizacją konspiracyjnego, zbrojnego oporu przeciwko Niemcom, którzy rozpoczęli akcję likwidacyjną warszawskiego getta.
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 - - 5 -
Autor: