klp.plKSIĄDZ
Burza nie rozniesie
Sztyletów tak jak liści... Byle się udało!
PREZES
Pomnij! że nosisz szatę Zbawiciela białą.
Splamisz ją.
KSIĄDZ
Głos twój drzący...
PREZES
Zimno mi i ciemno...
KSIĄDZ
A mnie krew pali...
PREZES
Boże! zmiłuj się nade mną...
Księże, powiedz mi, wiele lat masz?...
KSIĄDZ
Pięćdziesiąty...
PREZES
Gdyś się rodził, rok miałem dwudziesty dziewiąty,
I biłem się za wolność...
KSIĄDZ
Cóż stąd?
PREZES
Nic... wspomnienie.
KSIĄDZ
Zachwiałeś duszą moją - zbudziłeś sumnienie,
Cóż rozkażesz? co robić?
PREZES
(z zapałem)
Wstrzymać ich na Boga!
Niech myśl młodych, ciemnicy nie przestąpi proga,
Niech spisek z czarną twarzą na świat nie wychodzi,
Bo tam na świecie białym błyszczy Boga słońce!
Zwołałem tu szalonych, bo wiatr grobów chłodzi,
Bo mogę wezwać prochy królów za obrońce.
Jam niegdyś z piersi moich lał poety pienia,
Dziś bym je chętnie wydarł z kart wiekowéj sławy,
I spaliłbym je w ogniu, gdyby z ich płomienia
Myśl wydobyć głośniejszą nad młodzieńcze wrzawy,
Myśl łamiącą sztylety.
KSIĄDZ
Źle począłeś sobie,
Oni tu miecze jasne wyostrzą na grobie.
PREZES
Na grobie królów naszych? O hańbo! o wstydzie!
Ostrzyć miecz królobójczy? sztylety?
SZYLDWACH
Kto idzie?
GŁOS
Winkelried.
SZYLDWACH
Tędy droga.
(Schodzi zamaskowany Podchorąży.)
PREZES
(do księdza cicho)
Wesprzyj mię, biskupie.
KSIĄDZ
Poznany jestem... Maski zdradzają nas trupie.
PODCHORĄŻY
Ile się w trumnach królów robactwa wypasło?
Chciałbym podnieść te wieka, zajrzeć w prochy...
SZYLDWACH
Hasło!
GŁOS
Winkelried...
(Schodzi zamaskowany Pierwszy z ludu.)
PIERWSZY Z LUDU
Ha, prezesa głowa, chociaż stara,
Dobre obrała miejsce... Bo kościoł otwarty
Na czterdziestogodzinne pacierze za cara,
A przy bramie kościelnéj stoją szpiegów warty,
I spisują pochwały, dla człeka, co wchodzi
Pomodlić się za cara. - Więc to nic nie szkodzi,
Można jedném krzesiwem dwie hubki zapalić,
Będzie nas i kraj kochać, i szpieg cara chwalić.
SZYLDWACH
Kto idzie? ludzie, kto wy? hasło...
GŁOS
Winkelriedy.
(Schodzi wielu maskowych różnego stanu.)
PIERWSZY Z LUDU
Co to znaczy Winkelried...
DRUGI Z LUDU
Jakieś słowo czarów.
PODCHORĄŻY
Był to niegdyś dowodzca u wolnych Szwajcarów.
Śród walki, w obie dłonie zgarnął wrogów dzidy,
I wbił we własne serce i drogę rozgrodził.
PIERWSZY Z LUDU
Toby się dziś ów rycerz dobrze z nami zgodził!
PREZES
Cicho! modlcie się raczéj! miejsce nie do gwarów,
Zeszliśmy się w grobowce składać sąd na carów,
Patrzcie więc w serca wasze! patrzcie w serca wasze!
Aby je wiecznéj ludów nie przedać ohydzie.
Niech nas Bóg wieńcem prawdy gwiaździstéj opasze,
Niech anioł cichy zejdzie pośród nas...
SZYLDWACH
Kto idzie?
GŁOS
Winkelried.
Tu słychać ciągle glos szyldwacha i odpowiadanie spiskowych.Ludzie różnego ubioru zamaskowani schodzą po szczeblach i siadają w milczeniu na ławach - głosy szyldwacha coraz rzadsze, ustają zupełnie... cisza głęboka. - Zegar na wieży kościelnéj bije zwolna... godzinę dziesiątą.
PREZES
Bracia, w imię Boga sąd otwarty
(Chwila milczenia.)
PIERWSZY Z LUDU
W imię Boga sztyletem piszę zemsty słowo...
DRUGI Z SPISKOWYCH
W imię Boga ja drugi.
INNY
Ja trzeci.
INNY
Ja czwarty...
PREZES
Ludzie, stoję przed wami z osiwiałą głową
I powiadam: czekajcie! Moje oczy stare
Widziały wielkich mężów, i mówię wam święcie,
Żeście wy niepodobni do nich! Jeśli wiarę
Boga chowacie w sercu? na Boga zaklęcie
Wzywam was, ludzie: stójcie! i sztylety wasze
Zamieńcie na święcone w kościołach pałasze,
A kiedyś uderzémy w zmartwychwstania dzwony,
Tak że odgłosem królów zachwieją się trony
Jak drzewa podrąbane.
PODCHORĄŻY
W przeszłość patrzę ciemną
I widzę cień kobiety w żałobie - kto ona?
Patrzę w przyszłość - i widzę tysiąc gwiazd przede mną,
A cień przeszłości ku nim wyciąga ramiona;
Te gwiazdy to sztylety... Kraj nasz dawny widzę.
Mądrość rządców na starém zaszczepiła drzewie
Kraj młody, oba kwitły na jednéj łodydze,
Jako dwie róże barwą różne w jednym krzewie.
Jak dwaj równi rycerze w jednakowéj zbroi
Chodzili pierś przy piersi z wrogiem staczać bitwy...
Jako dwie w łonie Boga tonące modlitwy
Jedną natchnięte myślą - jak dwa pszczelnych roi,
Które pasiecznik zlewa w jednych ulów ściany...
Onego czasu! wielkie południa Tytany
Powstali przeciw Bogu - królom - i niewoli.
Bóg uśmiechnął się tylko na tronie szafirów,
Lecz króle padły na kształt zrąbanéj topoli;
Gilotyna okryta łachmanami kirów,
Niezmordowana, ręką wahała stalową,
A ilekroć skinęła, tłum umniejszał głową.
I widzieli ją króle, bo ta gilotyna
Była tragedią ludu, a króle widzami.
Więc zemsta! Nierządnica i car Katarzyna,
Zabijające oko trzymała nad nami;
Osądziła nas wartych męczeńskiego wieńca,
Wymyśliła męczeństwo... Wziąwszy czaszkę spadłą
Z Burbońskiego tułowu - krwawą i pobladłą,
Wsadziła ją na tułów swego oblubieńca,
I dała nam za króla, króla z trupią głową.
Potém spod niego kradła dziedzinę grobową,
A on ręką nie ruszył... I nie stało kiru
Na szatę matki naszéj, więc w troje pocięto.
A dziś - zapytaj mewy lecącéj z Sybiru,
Ilu w kopalniach jęczy? a ilu wyrżnięto?
A ilu przedzierżgniono w zdrajców i skalano?
A wszystkich nas łańcuchem z trupem powiązano,
Bo ta ziemia jest trupem. Brat się wściekł carowi,
Więc go rzucił na Polskę, niech pianą zaraża!
Zębem wściekłym rozrywa! Mściciele! spiskowi!
Gdy car wkładał koronę u stopni ołtarza,
Trzeba go było jasnym państwa mieczem zgładzić
I pogrzebać w kościele i kościoł wykadzić
Jak od dżumy tureckiéj i drzwi zamurować,
I rzec: o Boże, racz się nad grzesznym zmiłować!...
To wszystko - i nic więcéj... Teraz car za stołem,
Satrapy nasze korni pokładli się czołem,
Win tryskają brylanty z kielichów tysiąca,
I palą się pochodnie, a muzyka grzmiąca
Gipsy ze ścian oprósza. Kobiety dokoła
Rozkwitłe, świeże, wonne jak Saronu róże,
Na rossyjskich ramionach opierają czoła.
(silnie)
Idźmy tam... i wypalmy ogniami na murze
Wyrok zemsty, zniszczenia, wyrok Baltazara.
Carowi nie dopita z rąk wypadnie czara,
Błękitnym blaskiem mieczów napisane słowa,
Wytłómaczy śmierć mędrsza niż głos Danijela.
A potém kraj nasz wolny! potém jasność dniowa!
Polska się granicami ku morzom rozstrzela,
I po burzliwéj nocy oddycha i żyje.
Żyje! czy temu słowu zajrzeliście w duszę?
Nie wiem... w tém jedném słowie jakieś serce bije,
Rozbieram je na dźwięki, na litery kruszę,
I w każdym dźwięku słyszę głos cały ogromny!
Dzień naszéj zemsty będzie wielki - wiekopomny!
A dzień pierwszy wolności, gdy radość roznieci,
Ludzie wesela krzykiem o niebo uderzą,
A potém długą ciemność niewoli przemierzą,
Siądą... i z wielkiém łkaniem zapłaczą jak dzieci,
I słychać będzie płacz ogromny zmartwychwstania.
(Słychać szmer zapału.)
PREZES
Piekielna myśl złoconym obrazom przygania,
Nie śmiałbyś zgłębić myśli, sumnienia oczyma;
Ciebie młodzieńczy zapał nad przepaścią trzyma.
Patrz, car zabity - we krwi - zabita rodzina -
Bo to następstwo zbrodni... lecz nas Bóg ukarze!
PODCHORĄŻY
Z Cezara karła weźmy zemstę Rzymianina.
PREZES
A gdy jaki Antoniusz Europie pokaże
Płaszcz skrwawiony Cezara?... i do zemsty zbudzi?
A kiedy się na Polskę wszystkie ludy zwalą,
Wielu przeciw postawisz wojska? wielu ludzi?
Czém zbrojnych? czy sztyletu zalkrwawioną stalą?...
KSIĄDZ
Coż powie głos z mownicy? gdy ciało mocarza,
Który swém berłem trony Europy podważa,
Wśród kadzidł, świéc jarzęcych, na katafalk wniosą.
O ludy! ludy! płaczcie łez rzęsistą rosą,
I za ziemię Lechitów w prochy bijcie czołem,
I posypujcie czoła prochem i popiołem,
Bo ta ziemia Jaheli uzbrojona ćwiekiem,
Niegodnie...
PODCHORĄŻY
Strój cię świętym wydaje człowiekiem,
Miałeś na cara pogrzeb mowę napisaną.
Wiatr jakiś chorągiewkę okręcił blaszaną,
Obosieczne kazanie przeciw nam obrócił.
Miało być tak w kazaniu... Naród więzy zrzucił,
Więc przed ziemią Lechitów ludy bijcie czołem,
A króle niechaj głowy posypią popiołem
I wyją na ulicach.
SPISKOWI
Cha! cha! cha!
PREZES
Przeklęty,
Kto śmiéchem groby królów znieważa...
KSIĄDZ
Wyklęty!
PIERWSZY Z LUDU
Zwołali nas, ażeby naśmiać się do woli,
Obłąkać i przeklinać...
KSIĄDZ
Sam Bóg nie pozwoli,
Aby zbrodnia w kościelnym rozwinięta domu,
Miała ogień błyskawic, ze skrzydłami gromu.
Bóg! co zabójców rzuca w piekielne ogniska.
STARZEC Z LUDU
Wiele potrzeba zabojstw, nim się kraj odzyska?
GŁOS Z TŁUMU
Car...
STARZEC
To jedne...
GŁOS
Carowa żona...
STARZEC
Drugie...
GŁOS
I dwóch braci...
STARZEC
Cztéry... Licz daléj, bracie, bo się liczba straci...
GŁOS
Syn cara...
STARZEC
Piąte..
GŁOS
I już wszyscy.
STARZEC
Zabijajcie!!!
A krew niech na mnie spada...
PREZES
Masz włos biały, starcze!
STARZEC
Do ciebie nic nie mówię... spiskowi, sluchajcie!
Jeśli krwi ciężarowi jeden nie wystarczę,
Syny moje i córki za was się poświęcą.
Krew dziecka i kobiety sam wezmę - książęcą
Syny wezmą. Dwóm córkom nieszczęsnym na głowy!
Na dwie - bo słabe - rzucę lekką krew cessarza.
A kiedy Bóg zawoła w straszny dzień sądowy,
Stanę przed Bogiem, obok jakiego mocarza,
Co się codzienną zbrodnią we łzach ludu pławi;
I powiem: Boże! Boże, patrz, otośmy krwawi!
strona: - 1 - - 2 - - 3 - - 4 - - 5 - - 6 - - 7 - - 8 -
