Tło historyczne oświecenia w Polsce

W Polsce doba Oświecenia to okres bardzo trudny. Po okresie rządów Sasów następuje odrodzenie kraju i próba odbudowy jego niepodległości poprzez reformy. Niestety, ten niezwykle dynamiczny i ambitny program realizowany przez ośrodek królewski zostaje zakłócony wydarzeniami, które wyniknęły z zawiązanej w 1768 r. konfederacji barskiej . Konfederacja ta miała charakter antykrólewski i antyreformatorski, choć jej uczestnicy kierowali się też pobudkami patriotycznymi, chcieli bowiem zahamować ingerencję Rosji w wewnętrzne sprawy Rzeczypospolitej. Wydarzenie to stało się jednak pretekstem dla wojsk carskich do rozpoczęcia działań militarnych, które trwały przez cztery lata. Klęska konfederatów stała się bezpośrednią przyczyną pierwszego rozbioru Polski w 1772 r.

Nie ustawały jednak wysiłki na rzecz podźwignięcia kraju i w 1788 rozpoczął prace Sejm Czteroletni, zwany Wielkim. Zwieńczeniem jego działalności była Konstytucja 3 Maja z roku 1791 znosząca liberum veto, wprowadzająca dziedziczność tronu, nadająca prawa mieszczanom i biorąca w opiekę chłopów. „Upadły pęta niewoli i nierządu” – ogłosili wówczas marszałkowie sejmu. Konstytucja wzbudził niepokój Prus i imperium rosyjskiego. W roku 1792 w Targowicy na Ukrainie opozycyjni magnaci ogłosili konfederację (w istocie zawiązana była ona w Petersburgu), wzywając na pomoc wojska rosyjskie przeciwko rzekomej rewolucji. Ich wkroczenie prowadzi do drugiego rozbioru Polski w 1793 r., ale już w roku następnym wojska kościuszkowskie podejmują walkę w obronie konstytucji i niepodległości. Klęska powstańców pod Maciejowicami umożliwiła Rosji, Prusom i Austrii dokonanie trzeciego rozbioru Polski zatwierdzonego na sejmie w Grodnie, gdzie Stanisław August Poniatowski abdykował na rzecz Rosji.
Rok 1795 r. to rok upadku Rzeczypospolitej. Niezmiernie istotny jest jednak fakt, że Polska upada jako państwo odrodzone i zreformowane i nawet klęska rozbiorów nie przekreśliła dorobku Oświecenia, wieloletnich wysiłków działaczy, publicystów, pisarzy. Nowoczesna świadomość narodowa oraz poczucie przynależności do europejskiej kultury i cywilizacji umożliwiły Polakom przetrwanie ponad stu dwudziestu lat politycznej niewoli.

  Dowiedz się więcej