Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Konrad Wallenrod jest nie tylko jednym z najważniejszych utworów w dorobku Mickiewicza, ale również stanowi jedno z najbardziej znaczących dzieł całego polskiego romantyzmu. Można odnaleźć w nim realizację wszystkich najważniejszych założeń epoki, tak w jego płaszczyźnie ideowej, światopoglądowej, jak i formalnej, literackiej. Równocześnie jednak jest dziełem niezwykle oryginalnym, a nawet pod pewnymi względami – nowatorskim.

Jest to utwór, w którym poeta przeprowadza na swoim bohaterze swoisty eksperyment. Doświadczenie polega na umieszczeniu go w konkretnej rzeczywistości historycznej, a następnie obserwowanie dramatu człowieka w tą rzeczywistość uwikłanego. Konrad musi podejmować wybory, które będą miały poważne konsekwencje zarówno dla jego prywatnego życia, jak i dla ukochanej ojczyzny. Problem biegunowych niekiedy: powinności i pragnienia, obowiązku i wolności, bezwzględnych praw historii i z drugiej strony – prawa każdej jednostki do samostanowienia, do budowania własnego losu, jest problemem uniwersalnym, niezależnym od dziejów czy obyczajów.

Wielkość i popularność Konrada Wallenroda polega właśnie na tym nakazie odpowiadania na pytania uniwersalne. Śledząc losy i wybory Konrada Wallenroda czytelnik jest mimowolnie postawiony przed szeregiem pytań natury etycznej i moralnej, musi opowiedzieć się za jakąś racją czy oceną. Dzieje bohatera wymuszają decyzję sprzeciwu lub przyzwolenia nie tylko na myśl Machiavellego – cel uświęca środki, ale także na pytanie o pewną hierarchię, którą obywatel każdego narodu musi ułożyć w swoim wnętrzu – czy ważniejsze jest dla mnie moje osobiste dobro czy dobro mojej ojczyzny?

Utwór Mickiewicza należy do tych dzieł literatury, które do tej pory prowokują wśród odbiorców żarliwe dyskusje, zacięte spory, wywołują wątpliwości i przewartościowania. Zawiera w sobie pytania ze sfery moralności i etyki, a te dotyczą przecież każdego bez wyjątku i zachowują swą aktualność zawsze. Być może właśnie owa uniwersalność stawianych przez utwór pytań jest powodem jego niegasnącej popularności. Pomimo że twórca nazwał po latach Konrada Wallenroda mało znaczącą „broszurą polityczną”, przez wzgląd na wagę ideową utworu, jak i jego artyzm formalny, jest dla wielu pokoleń zarówno niewykwalifikowanych czytelników, jak i badaczy literatury, jednym z najwybitniejszych dzieł Mickiewicza.

Artyzm „Konrada Wallenroda”


Konrad Wallenrod jest jednym z najwybitniejszych utworów polskiego romantyzmu. Artyzm Mickiewiczowskiego dzieła widoczny jest na wielu płaszczyznach, tak na poziomie treści, jak i formy. Choć poeta czerpie z osiągnięć ważnych dzieł europejskich prekursorów gatunku (Byrona czy Scotta), wzbogaca swój utwór o nowatorskie elementy, które są jednym ze źródeł artyzmu jego powieści poetyckiej.

Treść dzieła ujęta jest w model Scottowskiej powieści poetyckiej, a więc w ramy sześciu pieśni. W niektóre z nich w sposób niezwykle umiejętny wplecione zostały inne gatunki literackie, takie jak hymn, ballada czy pieśń. Jest to charakterystyczna dla konwencji tego gatunku cecha pomieszania gatunkowego i rodzajowego w obrębie jednego utworu.

Mickiewicz w nowatorski sposób skonstruował wersyfikację Konrada Wallenroda, która charakteryzuje się przede wszystkim przeplataniem dominującego w wierszu jedenastozgłoskowca innymi rozmiarami wierszowymi, w celu podkreślenia odmiennego charakteru, odrębnej tonacji czy też uprzedniego w stosunku do głównej narracji czasu powstania zaznaczonych w ten sposób fragmentów utworu. Kontrast wersyfikacyjny ma podkreślić różnorodność sąsiadujących ze sobą partii tekstu lub wyróżnić ich szczególne znaczenie. Dominacja jedenastozgłoskowca jest także chwytem nowatorskim (w pierwszej polskiej powieści poetyckiej - Marii Malczewskiego, jej twórca operował trzynastozgłoskowcem).

Skomplikowane dzieje wewnętrznych konfliktów bohaterów przekazuje Mickiewicz językiem prostym i zrozumiałym, choć w najważniejszych momentach dzieła, niepozbawionym wzruszającego patosu. Poetycka metaforyka, jak zauważa Ursel nie przesłania myśli przewodniej utworu. Wręcz odwrotnie – znakomicie ją oddaje i uwypukla.

Wiele wersów utworu jest tak pięknie skomponowanych, że stały się aforyzmami i weszły na stałe do aforystyki i przysłów polskiej kultury. Przykładem może tu być sentencja
Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie.


Artyzm Konrada Wallenroda w jego płaszczyźnie formalnej może wyrażać się także w szczególnej kompozycji utworu, która sprawia, że treść jest dla czytelnika niby-zagadką, którą podczas lektury musi rozwiązać. Zawiłość losów głównego bohatera i odkrycie podwójności jego biografii dopiero pod koniec utworu, jest bardzo interesującym zabiegiem kompozycyjnym, który podsyca ciekawość czytelnika, dodatkowo wspomaganą przez umiejętnie budowany nastrój niesamowitości, tajemnicy, czy nawet grozy.

Artyzm na płaszczyźnie treści poematu ujawnia się przede wszystkim w drobiazgowej, rzetelnej i obiektywnej analizie psychologicznej przeżyć bohatera. Z niezwykłą dokładnością, lecz prostym językiem pokazuje Mickiewicz skomplikowaną sytuację wewnętrzną swojego bohatera, tragizm jego wyborów oraz dramat jednostki uwikłanej w brutalne prawa historii.

Nowatorstwo Mickiewiczowskiej realizacji gatunku ujawnia się w sposobie posłużenia się historią oraz w kreacji głównego bohatera. Jak podaje Ursel
Historia w „powieści” Mickiewicza funkcjonuje w niezwykle ciekawy sposób, bo jakby równolegle na dwóch płaszczyznach: egzemplifikuje określone wydarzenia z przeszłości oraz jest aktualizowana i przenoszona w przeszłość, tak iż jest równocześnie dokonana i przyszła, jeszcze niespełniona.


W kreacji postaci wzorował się Mickiewicz na bohaterze bajronicznym, ale dopełnił tę postać o postawę prometejsko-patriotyczną. Bohater wallenrodowski, czyli wzorowany na modelu postaci z powieści poetyckiej Mickiewicza, kieruje się w swoim postępowaniu przede wszystkim ideami walki niepodległościowej. Konrad Wallenrod zapowiada w twórczości Mickiewicza najwybitniejszą kreację bohatera romantycznego w polskiej literaturze – Konrada z III części Dziadów.

Konrad Wallenrod jest nie tylko jednym z najbardziej znaczących dzieł w całej literaturze polskiego romantyzmu i jej recepcji, ale również stanowi jedno z największych osiągnięć artystycznych tej epoki.

Ciekawostki


Przed oddaniem utworu do druku Mickiewicz musiał uzyskać zgodę carskiego cenzora. Wiedział, iż w takim kształcie, w jakim dzieło było wówczas, szanse na uzyskanie zgody na druk były niewielkie. W przedmowie napisał więc, iż przedstawiane przez niego wydarzenia opisują zamierzchłą historię Litwy, która nie ma żadnych powiązań z tym, co dzieje się obecnie. Cenzor wydał decyzję przychylną dla Mickiewicza.

Senator Nowosilcow uważał jednak, iż Konrad Wallenrod jest dziełem przewrotnym i niejednoznacznym. Czytelnik mógł w nim bowiem – według niego – odnaleźć ukryte wezwanie do walki. Stąd też kolejna przedmowa do utworu została przez Mickiewicza zmieniona – zamieścił w niej deklarację lojalności wobec cara, co przez Polaków odebrane zostało jako zdrada.

Bibliografia


1. A. Witkowska, R. Przybylski, Romantyzm, Warszawa 1998.
2. M. Ursel, Wstęp, w: A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod. Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich, Wrocław 1988.



Mapa serwisu:


Zobacz inne opracowania utworów Adama Mickiewicza:
Dziady - Pan Tadeusz - Ballady i romanse - Sonety krymskie