klp.plXX wiek poprzedziły wielkie zmiany światopoglądowe i ideowe. Pozytywistyczne postulaty odeszły w cień, oddając miejsce programowi modernistów. Wśród nowych haseł, na uwagę zasługuje manifest podejmujący wątek roli artysty i sztuki w nowej epoce. Mowa tu oczywiście o Sztuce poetyckiej Paula Verlaine'a, w której poeta wykłada swoją koncepcję poezji, znamienną dla rozwijającego się wówczas symbolizmu oraz impresjonizmu.
Wśród wymienionych założeń najważniejsze dotyczą muzyczności, która urasta do niezbędnego elementu wartościowego liryku:
Oh, nic milszego od piosnki rozwiewnej,
(…)
Nade wszystko muzyki! Dla niej
Przenoś wiersz nieparzysty nad inne,
Roztopiony w powietrzu płynniej,
Bez ciężarów, co wstrzymują zdanie.
Wiąż wyrazy niedbale dobrane:
Nic droższego od przymglonej piosenki,
Gdzie w upojeniu łączą dźwięki
Z wyrazistym Niezdecydowane.
(…)
Muzyki wszędzie, muzyki zawsze!
Niech z twojej duszy wiersz skrzydlaty
Ulatuje w nieznanych dusz światy,
W niebo innych miłości najdalsze.
Stworzenie dzieła opartego na zasadach muzyczności, rytmiczności, tempa, zapewni mu nieśmiertelność (podobnego zdania byli także inni poeci - Stephane Mallarme, Kazimierz Przerwa Tetmajer).
Aby osiągnąć ów cel, każdy początkujący twórca powinien praktykować wiersz nieparzysty, przepełniony bliższymi lub dalszymi konotacjami, czyli wystrzegać się tradycyjnej wersyfikacji, która była tylko ciasnym ograniczeniem dla prawdziwego twórcy. Prawdziwym grzechem było nazywanie po imieniu rzeczy czy stanów ducha. Można było, a nawet trzeba było – jedynie sugerować.
Verlaine pisze na przykład:
My chcemy tylko odcieniowych smug,
Nie barwy świetnej, nie, tylko odcienia!
(…)
Bo nade wszystko chcemy Odcienia,
Odcienia, nie kolorów tęczy!
Oh, tylko Odcień zaręczy
Sen ze snem, z fletnią rogu brzmienia!
Tak jako impresjoniści, postulował posługiwanie się skojarzeniem, „malowanie” odcieniem, a nie nudnym i przewidywalnym kolorem. Chciał, poprzez swą poezję, zainicjować swoistą grę z czytelnikiem, który mógłby sobie dopowiadać interpretację, a nie przyjmować tę z góry narzuconą. Słowa A wszystko inne - to literatura… są dowodem jego pogardy dla każdej aktywności literackiej, która jest inicjowana z myślą o utylitarności sztuki. Dla niego najważniejsze było porzucenie dosłowności, dydaktyzmu:
Stroń od puenty zabójczej. Niech zgłuchnie
Okrutny dowcip i śmiech pod piórem,
Co każą płakać oczu lazurom,
Odrzuć tę całą nędznych czosnków kuchnię!
Złam retoryce kark, bez pardonu!
Wymowa wiersza wpisuje się do kanonu utworów-manifeatów, napisanych w epoce modernizmu, a traktujących o sztuce tworzenia. XIX-wieczna poetyka starała się upowszechnić łączenie słowa z muzyką, opieranie się na skojarzeniach, które rzekomo potęgowały nastrojowość, liryczność utworu.
W omawiany wierszu, złożonym z dwóch oddzielonych od siebie części (każda składa się z dziewięciu czterowersowych, rymowanych strof) widać wiele środków artystycznego wyrazu, spotęgowanych dodatkowo przez znaki interpunkcyjne, takie jak wykrzykniki czy dwukropki. Podmiot liryczny jest zbiorowym głosem całego pokolenia:
My chcemy tylko odcieniowych smug,
(…)
Bo nade wszystko chcemy Odcienia.
Przemawia do każdego artysty, który nie jest tak bardzo zapatrzony w siebie i przekonany o nieomylności, że zwróci uwagę na kilka cennych wskazówek:
Pamiętaj także, przy wyborze słów,
Zbyt nie unikać niedbałości pewnej:
(…)
Sensów końcowych strzeż się najprzykładniej,
(…)
A dobrze zrobisz, w energii rozpędzie,
Gdy przytrzesz Rymom zbyt lśniące krawędzie.
Nie strzeż! - zobaczysz, gdzie je porwie chęć!
Na uwagę zasługują fragmenty, po których lekturze jesteśmy w stanie wyobrazić sobie wszystkie kolory, o jakich była w nim mowa:
Błękit z gwiazd jasnych tonią niezgłębioną
mgła odcienia jedyna spromienia
Prócz zaskakujących epitetów (np. wiersz (…)Nieparzysty (…)Mglistszy, słynniejszy; południowy, złoty, drżący pył), przenośni (np. mgła odcienia jedyna spromienia / Sny z marzeniami, z fletnią - tęskny róg!) trzeba także zatrzymać się nad użyciem wielkich liter w wierszu. Zabieg ten pojawia się wielokrotnie. Verlaine wyróżnił tym samym pewne cechy czy funkcje wiersza, na które należy zwrócić szczególną uwagę:
Przeto wiersz raczej Nieparzysty bierz,
(…)
Oh, nic milszego od piosnki rozwiewnej,
Gdzie się Niepewne z Pewnym łączy znów.
(…)
Nieczystych Śmiechów, złej Dowcipu gry,
Przez które cieką z ócz Lazuru łzy, -
(…)
Gdy przytrzesz Rymom zbyt lśniące krawędzie.
(…)
Z wyrazistym Niezdecydowane.
Autor: