klp.plTatarkiewicz charakteryzuje życiorys Fryderyka Nietzschego (1844-1900): Ten wielbiciel życia i siły, apostoł bezwzględności, był osobiście człowiekiem wątłym i chorym, a w stosunku do ludzi niezwykle względnym i delikatnym. Był Niemcem, ale polskiego pochodzenia, Se zniemczonej rodziny Nickich: wiedział o swym pochodzeniu i cenił swą polską krew.(…) Niemcy uważają go za swego wielkiego filozofa: istotnie, urodził się Niemcem i pisał po niemiecku, ale z Niemiec uciekał, pogardził Niemcami i nikt tak gwałtownie i namiętnie nie wytykał ich wad, jak on.
W dwudziestoletnim okresie swojej twórczości napisał dwa wielkie dzieła, były to jego pierwsze prace. Pozostałe książki jego autorstwa to zbiory aforyzmów, co doskonale odzwierciedlało naturę jego umysłu – był mistrzem w tworzeniu krótkich myśli, lecz nie potrafił ich połączyć w jeden wielki system filozoficzny. Było to również spowodowane chorobą Nietzschego, która uniemożliwiała mu dłuższe skupienie się.
W jego twórczości można wyróżnić trzy zasadnicze okresy. Pierwszy nazywany jest kultem sztuki. Wtedy to był on pod wielkim wpływem muzyki Wagnera. Napisał wówczas Narodziny tragedii (Die Gebert der Tragoedie) z 1869 roku oraz Niewczesne rozważania (Unzeitgemaesse Betrachtungen) w 1872 roku. Drugi okres nazywany jest dziś kultem nauki. Największy wpływ na filozofia miała wówczas teoria Darwina. Napisał on wtedy Ludzkie, arcyludzkie (Menschliches, Allzumenschliches) w 1878 roku, Jutrzenka (Morgenroethe) w 1881 roku i Wiedza radosna (Froehliche Wissenschaft) w 1882 roku. Trzeci okres to kult życia, siły i indywidualności. Z tego okresu pochodzą dzieła: Tako rzecze Zaratustra (Also sprach Zarathustra) w 1884 roku, Poza dobrem i złem (Jenseits von Gut und Boese) w 1886 roku oraz Z genealogii moralności (Zur Genealogie der Moral) w 1887 roku. Już po śmierci filozofa ukazało się jeszcze jedno jego dzieło – Ecce homo w 1908 roku.
Relatywistyczna teoria poznania to jeden z podstawowych poglądów w filozofii Nietzschego. Opiera się ona na przekonaniu, iż wszystkie czynności ludzkie, w tym poznanie, są uwarunkowane potrzebami życiowymi. Prawdą jest dla nas to, i tylko to, czego życie wymaga, pisze Tatarkiewicz. Dlatego też Nietzsche był przekonany, że odbierając rzeczywistość zawsze ją fałszujemy. Rzeczywistość stale się zmienia, aby ją ująć musimy ją zatrzymać, utrwalić, a to jest niemożliwe, dlatego ją fałszujemy, tłumaczył filozof.
Kolejnym elementem systemu filozoficznego Niemca była relatywistyczna teoria wartości. Nasze oceny są subiektywne i uwarunkowane biologicznie. Nie istnieje coś takiego jak moralność obiektywna. Każdy z nas pod tym względem jest zupełnie inny, każdy z nas ma taką moralność, jaką ma naturę. Różnice między ludźmi to różnice ich natur. Z tego wynika, że istnieje moralność panów i moralność niewolników. Silni z natury rzeczy cenią dostojność i godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w przeprowadzaniu swych zamierzeń: to są dla nich zalety istotne. Zupełnie inaczej słabi; oni muszą ocenić to, co ich słabości przychodzi z pomocą: litość, miękkość serca, miłość, altruizm, względność. Nietzsche był zdania, iż skończyły się, niestety, czasy sprawowania rządów przez „panów”, a zbuntowani „niewolnicy” narzucili im swoją moralność.
Krytyka moralności współczesnej to kolejny istotny element systemu filozoficznego Niemca. Jako zaciekły wróg współczesnej moralności bezlitośnie wytykał jej wady, do których zaliczał: 1) założenie równości: wszyscy są równi, mają równe prawa i obowiązki. 2) Założenie wolności: każdy powinien być wolny, byle nie stawał na drodze wolności innych. 3) Założenie wartości moralnej wartość moralna jest bezwzględna i zbędne jest ją uzasadniać, wskazując, że jest potrzebna do życia czy zdrowia – nie jest bowiem środkiem, lecz celem ostatecznym.
Przewartościowanie wszystkich wartości odnosi się do wartości tzw. moralności niewolników. Nietzsche stworzył system założeń i wartości opozycyjny wobec tych, typowych dla moralności współczesnej. Za podstawowe założenia uważał wartość życia, siłę i nierówność.
Niemiec wyróżniał dwie zasadnicze postawy ludzkie – apollińską i dionizyjską. Ta pierwsza ceni to, co jasne, przejrzyste, opanowane, zrównoważone, zamknięte, doskonałe, harmonijne. Ta druga za najlepsze uważa pełnię życia, płodność, jego pęd, dynamikę, burzenie harmonii. Nietzsche jasno opowiedział się po stronie tej drugiej, ponieważ widział w niej źródło wszystkiego.
Autor: