Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Opowiadanie Wieża Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, poruszające istotne problemy egzystencjalne człowieka, traktujące o ludzkim cierpieniu i samotności, której nie można uniknąć ani zaradzić, zostało opublikowane w paryskiej Kulturze w 1958 roku. Polską premierę umożliwiło Wydawnictwo W drodze, które w 1988 roku opublikowało tom Wieża i inne opowiadania.

Tytułowa wieżapełni wiele funkcji. Po pierwsze, jest miejscem odosobnienia bohatera opowiadania Francois-Xavier de Maistre`a. Nazywana Wieżą Strachu, Torre dello Spavento, uchodziła za siedzibę duchów i w pochmurne noce widywano w jej drzwiach białą damę trzymającą w dłoni lampę. Około roku 1782 miejsce to odrestaurowano i otoczono wysokim murem, zamieniając w schronienie trędowatego nieszczęśnika pochodzącego z małego księstwa Oneglia.

Wieża pojawia się także w kontekście opowieści o księżniczce Marii di Braganza, którą zazdrosny mąż hrabia Renato di Challant zamknął i zagłodził na śmierć głodem w wieży Bramafan, czyli Krzyk Głodu.

Po drugie, tytułowa wieża, której w tradycji chrześcijańskiej przypisywano wyjątkowo pozytywne znaczenie (symbol wzniosłości, sacrum, a nawet nieba), pełni także rolę metaforyczną. W odniesieniu do historii Lebrosso i jego siostry, oznacza miejsce wygnania, w którym przebywają bohaterowie. Spędzając ponad połowę życia w wysokiej budowli, nie mają kontaktu ze światem. Są skazani na samotność, na wieczną kontemplację. Łączą się w cierpieniu, pozbawieni możliwości kontaktu w cztery oczy. Wieża daje możliwość ukazania niewoli, więzienia, ale i walkę o swoje człowieczeństwo, którą do końca podejmował Lebrosso.

Ponadczasowość i uniwersalizm opowiadania „Wieża”


Wieża jest opowiadaniem ponadczasowym, uniwersalnym, wiecznie aktualnym, ponieważ podejmuje takie problemy – samotność człowieka, cierpienie, ciągłą wędrówkę i sposoby radzenia sobie z nieszczęściem, które spotyka nas niespodziewanie, ale zawsze tak samo dotkliwie.

Herling-Grudziński ukazał w nim dwie takie drogi, wybierane w czasie dramatu czy tragedii, pokazując w ten sposób dwa modele zachowania człowieka, które – jak widać po dziś dzień – nie zmieniły się zupełnie. W obliczu nieszczęścia można – jak Lebrosso – iść dalej przed siebie, starać się pokonywać kolejne 24 godziny, kolejne tygodnie, miesiące, lata lub – jak nauczyciel – można zaskoczyć samego siebie. Choć po śmierci żony i dzieci były pedagog z Turynu próbował się zabić, po nieudanej próbie odizolował się na długie lata od społeczności miasteczka, to jednak w obliczu rychłej śmierci, mając lufę pistoletu przystawioną do czoła – stchórzył…

Autor w tym krótkim opowiadaniu zawarł mądrość niejednego tomiszcza podręcznika psychologicznego czy filozoficzno-egzystencjalnego. Pokazał, że nigdy nie możemy przewidzieć, jak zachowamy się w danej chwili. W godzinie próby, w sytuacji ekstremalnej okoliczności i nasza reakcja zawsze mogą nas zaskoczyć, umożliwiając poznanie prawdy o sobie.

Historia Lebrosso i nauczyciela jest poza tym uniwersalna, ponieważ dotyka relacji współczesnego człowieka wobec Boga i wszechświata, roli wiary w pokonywaniu trudności i umiejętności wyprowadzania wniosków z nieszczęść, jakie dotykają nas w życiu. Opowiadanie skłania do postawienia sobie intymnych pytań: o sens życia, cierpienia i śmierci, o istnienie Boga i jego rolę w naszym życiu, a w końcu o warunki, jakie trzeba spełnić, by podołać idei człowieczeństwa, w której cierpienie i samotność nie są bezpodstawne, lecz motywują do szukania odpowiedzi.

Herling-Grudziński umożliwił tym tekstem, porównywanym do dzieł Borowskiego, Kafki czy Herberta, dyskusję nad istotnymi problemami współczesnej kultury.

cytaty


Miasto wydawało się stąd pustynią. — Nie zawsze — powiedział — znajduje się samotność w sercu lasów lub wśród skał. Nieszczęśliwy jest samotny wszędzie.

Wyznaję że wieczna samotność przeraża mnie; nie potrafię jej sobie wyobrazić.
Ten kto kocha swoją celę — odparł Trędowaty — znajdzie w niej spokój. Uczy tego naśladowanie Chrystusa. Zaczynam rozumieć prawdę tych słów niosących pociechę.


Po co (…) szukać ucieczki w złudzeniach? Nie wolno mieć innego towarzysza poza sobą samym, innego przyjaciela poza Bogiem.

To prawda że ból i niepokój zdają się wydłużać dnie i noce, ale lata płyną zawsze z tą samą szybkością. Istnieje poza tym w najniższym kręgu nieszczęścia przyjemność, której większość ludzi nie potrafi zrozumieć: przyjemność życia i oddychania.

Poprzez otwór między dwoma klonami roztaczał się widok na dolinę Elvo z jej ciemnozielonymi kępami drzew, jasnymi płatami łąk, czerwonymi cętkami dachów otaczających wieżyczki kościołów i daleko na horyzoncie — wypłowiałymi kapturami zamków na wzgórzach.

Gustaw Herling-Grudziński - życiorys


Gustaw Herling-Grudziński (prozaik, krytyk literacki, eseista, publicysta, tłumacz) urodził się 20 maja 1919 roku w Kielcach. W klasie szóstej gimnazjum imienia Stefana Żeromskiego debiutował na łamach „Kuźni Młodych” cyklem reportaży: „Świętokrzyżczyzna”. Od roku 1937 do wybuchu II wojny światowej studiował polonistykę na wydziale Uniwersytetu Warszawskiego. Jego wykładowcami byli między innymi: Julian Krzyżanowski i Tadeusz Kotarbiński. Był również słuchaczem szkoły teoretyczno-literackiej, prowadzonej przez Ludwika Frydego przy Warszawskim Kole Polonistów.

W tym okresie poświęcił się przede wszystkim publicystyce społeczno-kulturalnej oraz literackiej, pisząc na łamach „Ateneum”, „Pionu” i „Naszego Wyrazu”. Kierował działem literackim dwutygodnika „Przemiany” oraz tygodnika „Orka na ugorze”. Pod wpływem K.L. Konińskiego zainteresował się kulturą ludową, fascynował się Puszczą Jodłową i Górami Świętokrzyskimi. Należał do Warszawskiego Koła Polonistów.

Po kampanii wrześniowej, w której brał udział, przystąpił do współorganizowania Polskiej Ludowej Armii Niepodległościowej (PLAN), w której pełnił funkcję szefa sztabu i współredaktora podziemnego czasopisma „Biuletyn Pokoju”. W listopadzie 1939 roku, jako emisariusz PLAN-u, wyruszył na Zachód przez Litwę, aby przyłączyć się do Wojska Polskiego. We Lwowie, dzięki pomocy Marii Dąbrowskiej i Juliusza Kleinera, został przyjęty do Związku Zawodowego Literatów Polskich i otrzymał zaświadczenie, które miało chronić go przez władzami sowieckimi.

W poszukiwaniu pracy i środków finansowych na dalszą podróż, dotarł do Grodna, gdzie zatrudnił się jako pomocnik stolarza w Teatrze Kukiełek M. i J. Jaremów. W marcu 1940, podczas próby przekroczenia granicy, został aresztowany przez NKWD. Po kilku tygodniach przesłuchań i śledztwa, oskarżono go o szpiegostwo na rzecz wywiadu niemieckiego i skazano na pięć lat więzienia.

Od czerwca do listopada przebywał w więzieniach w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie, skąd został przewieziony do obozu pracy przymusowej w Jercewie koło Archangielska. 20 stycznia 1942 roku otrzymał zwolnienie na podstawie paktu Sikorski-Majski, które wymusił głodówką. Po wyjściu na wolność wstąpił do Armii Polskiej generała Andersa, z którą przez Persję, Irak, Palestynę i Egipt dotarł do Włoch. Rozpoczął wówczas regularną korespondencję dla prasy wojskowej, głównie do tygodnika II Korpusu „Orzeł Biały”. Chorego na tyfus Grudzińskiego przewieziono do szpitala we Włoszech. Po odzyskaniu zdrowia, odrzucił propozycję przejścia do emigracyjnego Wydziału Prasy i Propagandy, złożoną mu przez Jerzego Giedroycia. Zdecydował się na udział w kampanii włoskiej. W maju 1944 roku jako radiotelegrafista 3 Dywizji Strzelców Karpackich walczył w bitwie pod Monte Cassino, za co został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari.

Po zakończeniu kampanii włoskiej Grudziński przeniósł się do Rzymu, gdzie kierował działem literackim „Orła Białego”, skupiając się przede wszystkim na krytyce literackiej. W 1945 roku opublikował zbiór szkiców, poświęconych zmarłym w czasie wojny pisarzom, „Żywi i umarli”. Był członkiem rzymskiej sekcji polskiego Pen Clubu, uczestniczył w organizowaniu Instytutu Literackiego i miesięcznika „Kultura”. Nie zdecydował się na wyjazd z redakcją czasopisma do Francji i wraz z żoną, malarką Krystyną Domańską, przeniósł się do Londynu.

W latach 1949-52 współpracował z londyńskim tygodnikiem „Wiadomości”. W 1949 roku rozpoczął pracę nad książką, poświęconą wspomnieniom z okresu pobytu w obozie w Jercewie, pt. „Inny świat”. Po śmierci żony, pod koniec 1952 roku, przeniósł się do Monachium i podjął się redakcji działu kulturalnego Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. W listopadzie 1955 zamieszkał na stałe w Neapolu i poślubił córkę włoskiego filozofa, L. Croce. Podjął współpracę z licznymi włoskimi pismami, a od roku 1957 do 1996 pracował jako włoski korespondent i autor esejów, opowiadań oraz komentarzy politycznych dla „Kultury”.

Kolejnymi jego dziełami były: „Dziennik podróży do Burmy” (wydanie książkowe 1983), „Skrzydła ołtarza” (Paryż 1960), „Drugie przyjście” (Paryż 1963), „Upiory rewolucji” (Paryż 1969). Od roku 1971 prowadził „Dziennik pisany nocą”, drukowany na bieżąco w „Kulturze”. Czynnie wspierał opozycję demokratyczną w Polsce (KOR, PPN) i publikacje poza cenzurą. Był także członkiem redakcji rosyjskiego pisma emigracyjnego „Kontynent”.

Gustaw Herling-Grudziński od początku twórczości interesował się zagadnieniami społecznymi i politycznymi, postrzeganymi jako narzędzia realizowania wartości w ustroju demokratycznym. Tematykę utworów skupiał wokół zagadnienia podstaw i wyznaczników człowieczeństwa, analizując problemy moralne, religijne, egzystencjalne i społeczne. W centrum uwagi pisarza znalazły się: zło, cierpienie, namiętność i sprawiedliwość. Podstawowymi formami wypowiedzi Grudzińskiego stały się esej, dziennik i opowiadanie. Od 1957 roku stałym elementem jego utworów były sztuka, architektura, rzeźba i malarstwo portretowe, pejzażowe, a zwłaszcza o tematyce religijnej, relacje między etyką a estetyką, zagadnienia metafizyczne i religijne oraz temat fatum, zła, losu, krzywdy i namiętności.

Do 1988 roku dzieła pisarza były zakazane w Polsce i ukazywały się jedynie w przedrukach, poza cenzurą. Za oficjalny „polski” debiut należy uznać tom „Wieża i inne opowiadania”, wydany w 1988 roku. W latach dziewięćdziesiątych Grudziński rozpoczął współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą” i „Więzią”, na łamach której ukazywał się cykl korespondencji z arcybiskupem J. Życińskim. Pisarz nigdy nie był członkiem żadnej partii, choć deklarował sympatię dla niepodległościowego i antykomunistycznego ruchu PPS. W maju 1991 roku przyjechał do Polski, aby odebrać doktorat h.c. Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Ponowne wizyty złożył w maju 1994 roku i w maju 1997 – otrzymał wówczas doktorat h.c. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. W 2000 r. odebrał w Krakowie doktorat honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Gustaw Herling-Grudziński był laureatem licznych nagród, między innymi: paryskiej „Kultury” (1958), Fundacji im. A. Jurzykowskiego (1965)l, Fundacji im. Kościelskich (1967), francuskiego Pen Clubu (1985), polskiego Pen Clubu (1990), Premio Siracusa (1996). Odznaczony został również jako kawaler Orła Białego (1998). Zmarł 4 czerwca 2000 roku w Neapolu, w wieku osiemdziesięciu jeden lat.

Bibliografia
1.F. Tomaszewski, „Światy” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego: opowiadania, Gdańsk 1994.
2.Z. Kudelski, Między wyrzeczeniem a wieloznacznością. O „Wieży” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, [w:] Etos i artyzm. Rzecz o Herlingu-Grudzińskim, pod red. S. Wysłouch i R. K. Przybylskiego, Poznań 1991.
3.Z. Kudelski, Pielgrzym Świętokrzyski. Szkice o Herlingu-Grudzińskim, Lublin 1991.
4.Z. Kudelski, O pielgrzymowaniu Herlinga-Grudzińskiego, „W drodze” 1987, nr 12.
5.Z. Kudelski, Posłowie, [w:] G. Herling-Grudziński, Wieża i inne opowiadania, Wydawnictwo OO. Dominikanów, „W drodze”, Poznań 1988.
6.R. Przybylski, W perspektywie cierpienia. O „innych światach” Tadeusza Borowskiego i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „W drodze” 1983, nr 1-2.
7. R. Przybylski, Między nadzieją a rozpaczą, „W drodze” 1989, nr 5.
8.Z. Stefanowska, „Dziennik” Herlinga-Grudzińskiego, [w:] Literatura źle obecna (Rekonesans), Londyn 1984.
9.B. Chrząstowska, Dramatyczne pytania Herlinga-Grudzińskiego (Wieża i inne opowiadania), [w:] GLOSARIUSZ od Młodej Polski do współczesności. Materiały do kształcenia literackiego w szkole średniej, pod red. T. Patrzałka, Wrocław 1986-89.



Mapa serwisu: