klp.plCudzoziemka należy niewątpliwie do najwybitniejszych dzieł w dorobku literackim Kuncewiczowej i jest jedną z najwybitniejszych w dwudziestoleciu międzywojennym powieści psychologicznych. (*)
Utwór przedstawia poziom artystycznej doskonałości. W formie dojrzałej występują tu wszystkie elementy pisarstwa autorki. Cudzoziemka jest studium psychologicznym kobiety, która czuje się wszędzie obca, nieprzystosowana, jakby była "cudzoziemką" nawet pośród najbliższych. Ucieka od teraźniejszości w przeszłość, we wspomnienia przekształcane pod kątem młodzieńczych, niespełnionych marzeń o przyszłym życiu, o wielkiej miłości, urodzie i muzycznej karierze.
Tylko tam czuje się "prawdziwa", odnajduje swą tożsamość. Róża z powieści Kuncewiczowej nie wynosi jednak ze wspomnień akceptującej, łagodnej przychylności wobec świata - jej duszę wypełnia niechęć, nienawiść, pomieszana z egoistyczną miłością i ustawiczna chęć odegrania się na wszystkich za własne życiowe niepowodzenia.
Stefan Licheński twierdzi, że "Cudzoziemka":
Konstrukcję powieści można porównać do konstrukcji muzycznej. W pierwszym rozdziale podany jest temat, czyli psychika Róży. Kolejne rozdziały rozwijają to, podają różne warianty. Ton utworu podnosi się w punktach kulminacyjnych (myśl o zabiciu syna, poczęcie córki).
Obok, stopniowo, pojawia się drugi temat, kontrtemat – przemiana charakteru bohaterki, oczyszczenie psychiczne i jego konsekwencje. Tok utworu robi się mętny, dwa tematy idą razem, nakładają, krzyżują. Dopiero w finale wszystko się wyjaśnia. Przeszłość wpada w teraźniejszość, zlewają się, godzą ze sobą. Róża, przebaczywszy wszystkim, umiera spokojna, pogodzona ze światem.
Takie myślenie bez troski o chronologiczny porządek i wzajemne związki wynikania nazywa się w psychologii, a w psychoanalizie w szczególności, swobodnym kojarzeniem lub myśleniem przypadkowym. Rolę korelatora różnorodnych zdarzeń w powieści Kuncewiczowej pełni narrator, którego pozycja ulega ciągłym zmianom. Wkracza on do akcji, gdy trzeba dokonać przejścia od jednego wątku do drugiego. Wtręty czystej narracji znajdujemy w każdym rozdziale, one informują czytelnika o przeskokach czasowych w akcji, jak też o dowolności w doborze fragmentów. Ów wszechwiedzący narrator relacjonuje, jak naoczny świadek, perypetie życiowe bohaterki, jej opinie, sądy i myśli.
Podobieństwo konstrukcji powieści do mechanizmu marzeń sennych pojawia się w dynamice, zmienności obrazów, wątków, motywów, które przepływają przez świadomość, powracając w trochę zmienionej postaci. Ta metoda artystyczna, oparta na technice swobodnego kojarzenia, czyli na zespalaniu różnych treści psychologicznych, dała świetne rezultaty w manipulowaniu czasem powieściowym.
Akcja powieści rozmieszczona jest na dwóch planach czasowych. Czas teraźniejszy nazwać by można czasem narratora, który ukazuje wydarzenia ostatniego dnia życia Róży; drugą płaszczyznę czasową, obszerniejszą od poprzedniej, stanowi plan retrospektywny. W tym właśnie planie wydarzenia nie układają się chronologicznie, lecz pojawiają przemieszane; co najwyżej narratorska lojalność nakazuje zaznaczyć, że od opisanych wypadków minęło kilka tygodni, miesięcy czy lat. Takie wypowiedzi narratora prowadzą do selekcji spraw i zagadnień; porządkują ten dziwny konglomerat zdarzeń o różnej wartości emocjonalnej i odmiennej motywacji psychologicznej. Funkcjonalna wartość takiego układu faktów ukazuje się dopiero po ogarnięciu całości dzieła. Wtedy dopiero każdy szczegół, z początku sprawiający wrażenie zbytecznego, okazuje się zapowiedzią jakiegoś istotnego epizodu lub sceny.
Płaszczyzny czasowe przenikają się tu wzajemnie. W punktach ich przecięcia powstaje - przez dublowanie motywów - coś w rodzaju zgrubień fabularnych, a równocześnie dokonuje się dopełnianie treści. Świadome powtórzenia nawet tych fraz w różnych rozdziałach są klamrą spinającą całość na płaszczyźnie współczesności.
Krytycy podkreślali właśnie świetną kompozycję powieści. Utwór nie jest odkrywczy ani w sensie psychologicznym, ani obyczajowym, nie zawiera natomiast ani jednej zbędnej aluzji czy retrospekcji. Każde odniesienie do przeszłości ma swoje uzasadnienie kompozycyjne i żadnego nie można wyłączyć bez szkody dla całości.
Kuncewiczowa zastosowała w Cudzoziemce motywy muzyczne, które przewijają się w różnych wariantach jako element fabularny, konstrukcyjny i jako regulator napięć psychicznych.
Autorka wykorzystała w tej książce również możliwości ekspresywne języka, dostosowując do treści i stanów emocjonalnych swoich bohaterów sposób informowania czytelnika o sytuacji psychicznej postaci. Zmiana rytmiki frazy idzie zawsze w parze ze zmianami sytuacji i napięć emocjonalnych. Relacje narratora o rzeczach, ludziach czy wydarzeniach, te o charakterze czysto informacyjnym, mają spokojny, długi oddech, niezakłóconą płynność. Jest to objaw stabilizacji wewnętrznej narratora i dystansu, jaki go dzieli do opowiadanych zdarzeń. Natomiast Róża nigdy nie mówi spokojnie. Ile razy zabiera głos, zawsze odnosi się wrażenie niepokoju, paniki, która udziela się otoczeniu.
Posłużyła się Kuncewiczowa w Cudzoziemce w sposób wirtuozowski onomatopeicznymi właściwościami języka, wykorzystując pewne głoski, które same w sobie nie mają wartości dźwiękonaśladowczej, ale odpowiednio użyte, kilkakrotnie powtarzane nabierają znaczenia - pisze T. Milewski w książce Zasady analizy stylistycznej tekstu. Skupienie głosek sz, s, (szelest, szyba, plusk, sadzawka, szklisty, słyszała) i z, ź, ś, cz, f wywołuje efekt miękkości, łagodności; wskazanie na określone instrumenty, wiolonczele, flety, altówki, potwierdza autentyczność tego wrażenia. Orkiestracja przenosi się w sferę syntaktyczną języka, kształtuje frazę, która jest podporządkowana tempu i rytmowi muzycznej partytury. Wzrastające tempo muzyki domaga się zdań krótkich i pisarka subordynuje język muzyce również w tym przypadku.
Umiejętne rozmieszczenie akcentów uczuciowych w tekście pozwala pisarce dyktować czytelnikowi typ przeżycia. Jest to jak w muzyce. Jeśli się ją rozumie, można się poddać jej działaniu i przeżywać najpiękniejsze złudzenia.
Nastąpiło przebudzenie z marzenia, w którym spełniły się tęsknoty niedouczonej skrzypaczki do wirtuozerii i wielkich osiągnięć, tęsknoty, których w całym życiu nie dane jej było zrealizować.
Takie jest właśnie tworzywo fabularne Cudzoziemki. Uczucie Róży obumarło dawno, a teraz, sprowokowane przez sytuację, wyłania się z głębi świadomości, aby jeszcze raz wywołać dreszcze w sercu nieszczęśliwej kobiety. Symfonia Kuncewiczowej jest tak przerażająco smutna, opiewa bowiem uczucia niespełnione.
Jak pisze krytyk, w opisie wykonywania koncertu Brahmsa
W Cudzoziemce wydarzenia nie są przedstawiane chronologicznie. Ukazywane są zgodnie z kolejnością wspomnień bohaterki tudzież z jej czynnościami w ostatnim dniu życia. Poznajemy Różę w różnych momentach jej życia i w różnych rolach: raz starszą, raz młodszą, jako córkę, matkę, żonę i babkę. Gdy np. Róża siada do fortepianu, następuje dygresja o znaczeniu muzyki w jej życiu. Później, gdy kolejno pojawiają się członkowie rodziny, dowiadujemy się o ich życiu i stosunku głównej bohaterki do nich. Na koniec większy nacisk położony jest na teraźniejszość i ostatnie rozmowy Róży z Adamem i Martą. Czas teraźniejszy jest tu klamrą, rozpoczyna i kończy powieść, a w jej trakcie „przypomina” o sobie od czasu do czasu. Powieść sprawia wrażenie „autobiograficznego filmu”, który ponoć wyświetla się w pamięci człowieka w chwili jego śmierci.
Czas wydarzeń biegnie w obrębie ostatniego dnia życia - lecz wciąż rwie się, na pozór bezwładnie podążając za tokiem myśli bohaterki. Toteż funkcję ważniejszą niż właściwa akcja pełnią w Cudzoziemce dygresje, przekształcające się jakby w osobne opowieści, mające swój początek i koniec. Wycieczki w przeszłość - dla których pretekstem stają się nagłe skojarzenia, widok jakiegoś przedmiotu, spojrzenie w lustro - stanowią klucz do zrozumienia charakteru Róży, lecz zbyt są epizodyczne, by wedle nich można było zrekonstruować jej biografię.
Rola narratora zewnętrznego zostaje ograniczona do minimum, w ukazywaniu świata przedstawionego dominuje perspektywa bohaterki (taki sposób rezygnacji narratora z tradycyjnej wszechwiedzy nazywa się narracją personalną). Znika dzięki temu osobliwa dwugłosowość, która w tradycyjnych realistycznych powieściach wprowadzała postrzeganie świata równolegle w dwóch wersjach: przez postacie i przez narratora. Tu ów podział został zatarty.
MARIA KUNCEWICZOWA 1895 – 1989
Urodziła się w Rosji, w Samarze, ale od 1900 r. mieszkała w Polsce. W Warszawie uzyskała stopień nauczycielki domowej, potem wyjechała na rok do Nancy studiować literaturę francuską i język, studiowała też polonistykę. Debiutowała w „Pro arte et studio” prozą poetycką Bursztyny. W 1918r. jako tłumaczka brała udział w konferencji pokojowej w Paryżu w 1919r. Uczyła się śpiewu, muzyka była dla niej bardzo ważna. Ostatecznie jednak porzuciła ją na rzecz literatury. Pracowała w polskim oddziale Pen Clubu, a w 1939 r. została jego przewodniczącą. Publikowała nowele, opowiadania.
Współpracowała z wieloma czasopismami, takimi jak „Bluszcz”, „Kobieta Współczesna”, „Gazeta Polska”, „Wiadomości Literackie”- tam opublikowała między innymi fragment powieści Mąż Róży, która miała być ciągiem dalszym Cudzoziemki, jej najgłośniejszej powieści.
Od 1927 r. związała swoje życie z Kazimierzem nad Wisłą. Zbudowała tam dom, który straciła podczas wojny i odzyskała dopiero w 1962 r. Wojnę spędziła we Francji i Wielkiej Brytanii. Aktywnie działała w polskim Pen Clubie w Londynie. Była współtwórczynią polskiego Centrum Pen Clubu Pisarzy na Wygnaniu. W latach 50. emigrowała do USA, brała tam aktywny udział w życiu Polonii. W latach 60. prowadziła wykłady z literatury polskiej na uniwersytecie w Chicago, już wtedy regularnie przyjeżdżała do kraju. Na dobre wróciła w 1970 r. Zamieszkała oczywiście w Kazimierzu. Współpracowała z polskimi czasopismami: „Za i przeciw”, „Literatura”, „Twórczość”. Z jej inicjatywy powołano Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza. Jest laureatką wielu nagród literackich.
Kuncewiczowa to jedna z głównych przedstawicielek polskiej prozy psychologicznej. Dużo pisała o kobiecie i jej przeżyciach, o doświadczeniach w małżeństwie i w macierzyństwie (opowiadanie Przymierze z dzieckiem i mikropowieść Twarz mężczyzny). Tworzyła też reportaże, felietony, studia, szkice, tłumaczyła literaturę francuską, angielską, norweską.
Jest autorką pierwszej w Polsce powieści radiowej Dni powszednie państwa Kowalskich i Kowalscy się odnaleźli. Część odcinków była emitowana przez Radio Wolna Europa. Później powstali jeszcze Kowalscy w Anglii. Pisała też o problematyce wojny, o losach Polaków na obczyźnie – dziennik Klucze, powieść Zmowa nieobecnych. O wpływie historii, zwłaszcza powstania styczniowego, na kształtowanie się charakteru i uczuć patriotycznych pisała w powieści Leśnik. Krytyka uznała ją za najbardziej dojrzałą w dorobku pisarki. Powikłanych losów ludzi w II wojnie światowej dotyczy powieść Gaj oliwny. Bardzo znaną powieścią jest Tristan 1946, w której skonfrontowała mit o Tristanie i Izoldzie z doświadczeniami pokolenia, które przeżyło wojnę. Opublikowała też szkice z podróży do Hiszpanii Don Kichot i niańki (1965), które łączą elementy reportażu, eseju historyczno-kulturalnego i intymnego dziennika.
Pisarka często ukazuje historie ludzi uwikłanych w konflikt ze środowiskiem, społeczeństwem i własną przeszłością. Fascynował ją stosunek literatury do życia. Bardzo istotny w jej twórczości jest autobiografizm. Cudzoziemka to literacka transpozycja biografii matki pisarki i jej stosunku do córki.
Utwory Kuncewiczowej były wielokrotnie wznawiane i tłumaczone na angielski, francuski, włoski, czeski, rumuński, niemiecki i fiński.
1.Fryde L., Maria Kuncewiczowa: Cudzoziemka, [w:] Wybór pism krytycznych, Warszawa 1966.
2.Knysz-Rudzka D., Cudzoziemka, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa 1984.
3.Kuncewiczowa M., Cudzoziemka, Warszawa 1987.
4.Lementowicz U., Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej, Lublin 2006.
5.Ludorowski L., Dzieło żywe, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
6.Ludorowski L., Laudacja Promotora, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
7.Szałagan A., Maria Kuncewiczowa. Monografia dokumentacyjna 1895-1989, Warszawa 1995.
8.Turkiewicz H., Cudzoziemka jako powieść nie tylko psychologiczna, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
9.Żak S., Kalendarium życia i twórczości Marii Kuncewiczowej, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
10.Żak S., Maria Kuncewiczowa, Warszawa 1973.
Utwór przedstawia poziom artystycznej doskonałości. W formie dojrzałej występują tu wszystkie elementy pisarstwa autorki. Cudzoziemka jest studium psychologicznym kobiety, która czuje się wszędzie obca, nieprzystosowana, jakby była "cudzoziemką" nawet pośród najbliższych. Ucieka od teraźniejszości w przeszłość, we wspomnienia przekształcane pod kątem młodzieńczych, niespełnionych marzeń o przyszłym życiu, o wielkiej miłości, urodzie i muzycznej karierze.
Tylko tam czuje się "prawdziwa", odnajduje swą tożsamość. Róża z powieści Kuncewiczowej nie wynosi jednak ze wspomnień akceptującej, łagodnej przychylności wobec świata - jej duszę wypełnia niechęć, nienawiść, pomieszana z egoistyczną miłością i ustawiczna chęć odegrania się na wszystkich za własne życiowe niepowodzenia.
Stefan Licheński twierdzi, że "Cudzoziemka":
"to najświetniejsze z artystycznych zwycięstw Kuncewiczowej. Jest to właściwie tylko jeden portret psychologiczny, ale jak określony! Z jakim bogactwem szczegółów i odcieni!"
Dobrze wiedzieć
Powieść psychologiczna - odmiana powieści, która przedstawia życie wewnętrzne postaci, koncentruje uwagę na jej przeżyciach, wyobrażeniach, procesie odczuwania. Powieść psychologiczna wypracowała swoje własne techniki; mowę pozornie zależną, monolog wewnętrzny, strumień świadomości. Początki powieści psychologicznej sięgają XVII w. "Księżna de Cleves Madame de Lafayette. Arcydziełem powieści psychologicznej jest dzieło Marcela Prousta "W poszukiwaniu straconego czasu".
Powieść psychologiczna - odmiana powieści, która przedstawia życie wewnętrzne postaci, koncentruje uwagę na jej przeżyciach, wyobrażeniach, procesie odczuwania. Powieść psychologiczna wypracowała swoje własne techniki; mowę pozornie zależną, monolog wewnętrzny, strumień świadomości. Początki powieści psychologicznej sięgają XVII w. "Księżna de Cleves Madame de Lafayette. Arcydziełem powieści psychologicznej jest dzieło Marcela Prousta "W poszukiwaniu straconego czasu".
Konstrukcja „Cudzoziemki”
Konstrukcję powieści można porównać do konstrukcji muzycznej. W pierwszym rozdziale podany jest temat, czyli psychika Róży. Kolejne rozdziały rozwijają to, podają różne warianty. Ton utworu podnosi się w punktach kulminacyjnych (myśl o zabiciu syna, poczęcie córki).
Obok, stopniowo, pojawia się drugi temat, kontrtemat – przemiana charakteru bohaterki, oczyszczenie psychiczne i jego konsekwencje. Tok utworu robi się mętny, dwa tematy idą razem, nakładają, krzyżują. Dopiero w finale wszystko się wyjaśnia. Przeszłość wpada w teraźniejszość, zlewają się, godzą ze sobą. Róża, przebaczywszy wszystkim, umiera spokojna, pogodzona ze światem.
Takie myślenie bez troski o chronologiczny porządek i wzajemne związki wynikania nazywa się w psychologii, a w psychoanalizie w szczególności, swobodnym kojarzeniem lub myśleniem przypadkowym. Rolę korelatora różnorodnych zdarzeń w powieści Kuncewiczowej pełni narrator, którego pozycja ulega ciągłym zmianom. Wkracza on do akcji, gdy trzeba dokonać przejścia od jednego wątku do drugiego. Wtręty czystej narracji znajdujemy w każdym rozdziale, one informują czytelnika o przeskokach czasowych w akcji, jak też o dowolności w doborze fragmentów. Ów wszechwiedzący narrator relacjonuje, jak naoczny świadek, perypetie życiowe bohaterki, jej opinie, sądy i myśli.
Podobieństwo konstrukcji powieści do mechanizmu marzeń sennych pojawia się w dynamice, zmienności obrazów, wątków, motywów, które przepływają przez świadomość, powracając w trochę zmienionej postaci. Ta metoda artystyczna, oparta na technice swobodnego kojarzenia, czyli na zespalaniu różnych treści psychologicznych, dała świetne rezultaty w manipulowaniu czasem powieściowym.
Akcja powieści rozmieszczona jest na dwóch planach czasowych. Czas teraźniejszy nazwać by można czasem narratora, który ukazuje wydarzenia ostatniego dnia życia Róży; drugą płaszczyznę czasową, obszerniejszą od poprzedniej, stanowi plan retrospektywny. W tym właśnie planie wydarzenia nie układają się chronologicznie, lecz pojawiają przemieszane; co najwyżej narratorska lojalność nakazuje zaznaczyć, że od opisanych wypadków minęło kilka tygodni, miesięcy czy lat. Takie wypowiedzi narratora prowadzą do selekcji spraw i zagadnień; porządkują ten dziwny konglomerat zdarzeń o różnej wartości emocjonalnej i odmiennej motywacji psychologicznej. Funkcjonalna wartość takiego układu faktów ukazuje się dopiero po ogarnięciu całości dzieła. Wtedy dopiero każdy szczegół, z początku sprawiający wrażenie zbytecznego, okazuje się zapowiedzią jakiegoś istotnego epizodu lub sceny.
Płaszczyzny czasowe przenikają się tu wzajemnie. W punktach ich przecięcia powstaje - przez dublowanie motywów - coś w rodzaju zgrubień fabularnych, a równocześnie dokonuje się dopełnianie treści. Świadome powtórzenia nawet tych fraz w różnych rozdziałach są klamrą spinającą całość na płaszczyźnie współczesności.
Krytycy podkreślali właśnie świetną kompozycję powieści. Utwór nie jest odkrywczy ani w sensie psychologicznym, ani obyczajowym, nie zawiera natomiast ani jednej zbędnej aluzji czy retrospekcji. Każde odniesienie do przeszłości ma swoje uzasadnienie kompozycyjne i żadnego nie można wyłączyć bez szkody dla całości.
Walory językowe „Cudzoziemki”
Kuncewiczowa zastosowała w Cudzoziemce motywy muzyczne, które przewijają się w różnych wariantach jako element fabularny, konstrukcyjny i jako regulator napięć psychicznych.
Autorka wykorzystała w tej książce również możliwości ekspresywne języka, dostosowując do treści i stanów emocjonalnych swoich bohaterów sposób informowania czytelnika o sytuacji psychicznej postaci. Zmiana rytmiki frazy idzie zawsze w parze ze zmianami sytuacji i napięć emocjonalnych. Relacje narratora o rzeczach, ludziach czy wydarzeniach, te o charakterze czysto informacyjnym, mają spokojny, długi oddech, niezakłóconą płynność. Jest to objaw stabilizacji wewnętrznej narratora i dystansu, jaki go dzieli do opowiadanych zdarzeń. Natomiast Róża nigdy nie mówi spokojnie. Ile razy zabiera głos, zawsze odnosi się wrażenie niepokoju, paniki, która udziela się otoczeniu.
Posłużyła się Kuncewiczowa w Cudzoziemce w sposób wirtuozowski onomatopeicznymi właściwościami języka, wykorzystując pewne głoski, które same w sobie nie mają wartości dźwiękonaśladowczej, ale odpowiednio użyte, kilkakrotnie powtarzane nabierają znaczenia - pisze T. Milewski w książce Zasady analizy stylistycznej tekstu. Skupienie głosek sz, s, (szelest, szyba, plusk, sadzawka, szklisty, słyszała) i z, ź, ś, cz, f wywołuje efekt miękkości, łagodności; wskazanie na określone instrumenty, wiolonczele, flety, altówki, potwierdza autentyczność tego wrażenia. Orkiestracja przenosi się w sferę syntaktyczną języka, kształtuje frazę, która jest podporządkowana tempu i rytmowi muzycznej partytury. Wzrastające tempo muzyki domaga się zdań krótkich i pisarka subordynuje język muzyce również w tym przypadku.
Umiejętne rozmieszczenie akcentów uczuciowych w tekście pozwala pisarce dyktować czytelnikowi typ przeżycia. Jest to jak w muzyce. Jeśli się ją rozumie, można się poddać jej działaniu i przeżywać najpiękniejsze złudzenia.
Nastąpiło przebudzenie z marzenia, w którym spełniły się tęsknoty niedouczonej skrzypaczki do wirtuozerii i wielkich osiągnięć, tęsknoty, których w całym życiu nie dane jej było zrealizować.
Takie jest właśnie tworzywo fabularne Cudzoziemki. Uczucie Róży obumarło dawno, a teraz, sprowokowane przez sytuację, wyłania się z głębi świadomości, aby jeszcze raz wywołać dreszcze w sercu nieszczęśliwej kobiety. Symfonia Kuncewiczowej jest tak przerażająco smutna, opiewa bowiem uczucia niespełnione.
Jak pisze krytyk, w opisie wykonywania koncertu Brahmsa
"[...] Kuncewiczowa zdobyła rzadki rekord: dokonała orkiestracji słownej skomplikowanego przeżycia muzycznego. Tak! Właśnie przeżycia. Bo w koncercie Brahmsa chodzi nie tylko o uplastycznienie doznań akustycznych, ale i o wzbierający dramat wirtuozowskiego natchnienia Róży. Ten fragment demaskuje nie tylko wyjątkową muzykalność autorki, ale i jej kongenialność w przekładzie niematerialnej mowy tonów na konkretny język słów."Według Magdaleny Lubelskiej -
"...cała "Cudzoziemka" jest takim ekwiwalentem nienowoczesnego portretu z profilu. Uwydatniającym klasyczny kształt nosa i pół wieku cierpienia roztopionego w pełnym godności starczym uśmiechu. Gdyby taka fotografia kiedyś powstała lub gdyby pisarka miała taki portrecik swej matki, byłby on, na kształt wszystkich dawnych fotografii, obwiedziony owalnym konturem, wypełnionym jakimś nieziemskim, pierzastym powietrzem.Ostatnie zdanie powieści, które pointuje naturalistyczny opis śmierci Róży, dziwnie nie zawiera żadnej nowej informacji. Podkreśla natomiast wieloznaczność pozy i gestu: "Piękna głowa zapadała głęboko w puchy, tonęła, uchylała się światu." Czyż nie przeziera spod tego tekstu niemodna fotografia?"
W Cudzoziemce wydarzenia nie są przedstawiane chronologicznie. Ukazywane są zgodnie z kolejnością wspomnień bohaterki tudzież z jej czynnościami w ostatnim dniu życia. Poznajemy Różę w różnych momentach jej życia i w różnych rolach: raz starszą, raz młodszą, jako córkę, matkę, żonę i babkę. Gdy np. Róża siada do fortepianu, następuje dygresja o znaczeniu muzyki w jej życiu. Później, gdy kolejno pojawiają się członkowie rodziny, dowiadujemy się o ich życiu i stosunku głównej bohaterki do nich. Na koniec większy nacisk położony jest na teraźniejszość i ostatnie rozmowy Róży z Adamem i Martą. Czas teraźniejszy jest tu klamrą, rozpoczyna i kończy powieść, a w jej trakcie „przypomina” o sobie od czasu do czasu. Powieść sprawia wrażenie „autobiograficznego filmu”, który ponoć wyświetla się w pamięci człowieka w chwili jego śmierci.
Czas wydarzeń biegnie w obrębie ostatniego dnia życia - lecz wciąż rwie się, na pozór bezwładnie podążając za tokiem myśli bohaterki. Toteż funkcję ważniejszą niż właściwa akcja pełnią w Cudzoziemce dygresje, przekształcające się jakby w osobne opowieści, mające swój początek i koniec. Wycieczki w przeszłość - dla których pretekstem stają się nagłe skojarzenia, widok jakiegoś przedmiotu, spojrzenie w lustro - stanowią klucz do zrozumienia charakteru Róży, lecz zbyt są epizodyczne, by wedle nich można było zrekonstruować jej biografię.
Rola narratora zewnętrznego zostaje ograniczona do minimum, w ukazywaniu świata przedstawionego dominuje perspektywa bohaterki (taki sposób rezygnacji narratora z tradycyjnej wszechwiedzy nazywa się narracją personalną). Znika dzięki temu osobliwa dwugłosowość, która w tradycyjnych realistycznych powieściach wprowadzała postrzeganie świata równolegle w dwóch wersjach: przez postacie i przez narratora. Tu ów podział został zatarty.
Maria Kuncewiczowa - biografia
Urodziła się w Rosji, w Samarze, ale od 1900 r. mieszkała w Polsce. W Warszawie uzyskała stopień nauczycielki domowej, potem wyjechała na rok do Nancy studiować literaturę francuską i język, studiowała też polonistykę. Debiutowała w „Pro arte et studio” prozą poetycką Bursztyny. W 1918r. jako tłumaczka brała udział w konferencji pokojowej w Paryżu w 1919r. Uczyła się śpiewu, muzyka była dla niej bardzo ważna. Ostatecznie jednak porzuciła ją na rzecz literatury. Pracowała w polskim oddziale Pen Clubu, a w 1939 r. została jego przewodniczącą. Publikowała nowele, opowiadania.
Współpracowała z wieloma czasopismami, takimi jak „Bluszcz”, „Kobieta Współczesna”, „Gazeta Polska”, „Wiadomości Literackie”- tam opublikowała między innymi fragment powieści Mąż Róży, która miała być ciągiem dalszym Cudzoziemki, jej najgłośniejszej powieści.
Od 1927 r. związała swoje życie z Kazimierzem nad Wisłą. Zbudowała tam dom, który straciła podczas wojny i odzyskała dopiero w 1962 r. Wojnę spędziła we Francji i Wielkiej Brytanii. Aktywnie działała w polskim Pen Clubie w Londynie. Była współtwórczynią polskiego Centrum Pen Clubu Pisarzy na Wygnaniu. W latach 50. emigrowała do USA, brała tam aktywny udział w życiu Polonii. W latach 60. prowadziła wykłady z literatury polskiej na uniwersytecie w Chicago, już wtedy regularnie przyjeżdżała do kraju. Na dobre wróciła w 1970 r. Zamieszkała oczywiście w Kazimierzu. Współpracowała z polskimi czasopismami: „Za i przeciw”, „Literatura”, „Twórczość”. Z jej inicjatywy powołano Towarzystwo Przyjaciół Kazimierza. Jest laureatką wielu nagród literackich.
Kuncewiczowa to jedna z głównych przedstawicielek polskiej prozy psychologicznej. Dużo pisała o kobiecie i jej przeżyciach, o doświadczeniach w małżeństwie i w macierzyństwie (opowiadanie Przymierze z dzieckiem i mikropowieść Twarz mężczyzny). Tworzyła też reportaże, felietony, studia, szkice, tłumaczyła literaturę francuską, angielską, norweską.
Jest autorką pierwszej w Polsce powieści radiowej Dni powszednie państwa Kowalskich i Kowalscy się odnaleźli. Część odcinków była emitowana przez Radio Wolna Europa. Później powstali jeszcze Kowalscy w Anglii. Pisała też o problematyce wojny, o losach Polaków na obczyźnie – dziennik Klucze, powieść Zmowa nieobecnych. O wpływie historii, zwłaszcza powstania styczniowego, na kształtowanie się charakteru i uczuć patriotycznych pisała w powieści Leśnik. Krytyka uznała ją za najbardziej dojrzałą w dorobku pisarki. Powikłanych losów ludzi w II wojnie światowej dotyczy powieść Gaj oliwny. Bardzo znaną powieścią jest Tristan 1946, w której skonfrontowała mit o Tristanie i Izoldzie z doświadczeniami pokolenia, które przeżyło wojnę. Opublikowała też szkice z podróży do Hiszpanii Don Kichot i niańki (1965), które łączą elementy reportażu, eseju historyczno-kulturalnego i intymnego dziennika.
Pisarka często ukazuje historie ludzi uwikłanych w konflikt ze środowiskiem, społeczeństwem i własną przeszłością. Fascynował ją stosunek literatury do życia. Bardzo istotny w jej twórczości jest autobiografizm. Cudzoziemka to literacka transpozycja biografii matki pisarki i jej stosunku do córki.
Utwory Kuncewiczowej były wielokrotnie wznawiane i tłumaczone na angielski, francuski, włoski, czeski, rumuński, niemiecki i fiński.
Bibliografia
1.Fryde L., Maria Kuncewiczowa: Cudzoziemka, [w:] Wybór pism krytycznych, Warszawa 1966.
2.Knysz-Rudzka D., Cudzoziemka, [w:] Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 1, Warszawa 1984.
3.Kuncewiczowa M., Cudzoziemka, Warszawa 1987.
4.Lementowicz U., Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej, Lublin 2006.
5.Ludorowski L., Dzieło żywe, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
6.Ludorowski L., Laudacja Promotora, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
7.Szałagan A., Maria Kuncewiczowa. Monografia dokumentacyjna 1895-1989, Warszawa 1995.
8.Turkiewicz H., Cudzoziemka jako powieść nie tylko psychologiczna, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
9.Żak S., Kalendarium życia i twórczości Marii Kuncewiczowej, [w:] O twórczości Marii Kuncewiczowej, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1997.
10.Żak S., Maria Kuncewiczowa, Warszawa 1973.
Mapa serwisu:
- Cudzoziemka - streszczenie w pigułce
- „Cudzoziemka” - streszczenie szczegółowe
- Geneza, czas i miejsce akcji Cudzoziemki
- Cudzoziemka - bohaterowie
- Cudzoziemka - M. Kuncewiczowa - bohaterowie
- Charakterystyka i tragizm Róży Żabczyńskiej
- Portret Róży Żabczyńskiej
- Charakterystyka Adama
- Cudzoziemka - opracowanie
- „Cudzoziemka” - plan wydarzeń
- „Cudzoziemka” - cytaty