Świat na przełomie wieków

Koniec XIX wieku to epoka wielkiego postępu, a co się z tym wiązało, wielkiego skoku demograficznego w skali świata. Liczba mieszkańców planety z końcem stulecia wynosiła blisko 1,6 mld. Oznaczało to, że przez sto lat ludzkość zwiększyła dwukrotnie swoją liczbę. Ta swoista eksplozja demograficzna miała miejsce głównie w państwach rozwiniętych Europy, a także w Stanach Zjednoczonych. USA była pod tym względem rekordzistą, ponieważ zaludnienie wzrosło tam aż o 1200% - z 6 do 76 milionów. Ten wielki przyrost ludności był spowodowany emigracją. Każdego roku około półtorej miliona europejczyków osiedlało się na ziemiach amerykańskich.

Przełom wieków XIX i XX to również czas rozwoju wielkich aglomeracji miejskich. Swoją potęgę zbudowały wówczas takie ośrodki jak Nowy York, Chicago, Londyn, Berlin, Paryż, Moskwa, Petersburg oraz Tokio.

Przeobrażeniom uległ również przemysł. Z czasem stał się on kluczową gałęzią gospodarki. Wówczas to swoją potęgę industrialną zbudowały Europa Zachodnia i USA. Mapa świata zaczęła coraz gęściej pokrywać się siecią linii kolejowych. W Stanach Zjednoczonych powstały cztery linie łączące wybrzeża zachodnie i wschodnie, a w Rosji wybudowano kolej transsyberyjską. Duże znaczenie miał wówczas rozwijający się przemysł samochodowy.

Przełom wieków oznaczał wielkie zmiany dla życia społeczeństwa. Nowo powstałe metropolie rozwijały się i rozrastały. Konieczna była nieustająca modernizacja, stosowanie odpowiednich rozwiązań komunikacyjnych i infrastrukturalnych.

Jeśli chodzi o wymiar polityczny, to przełom XIX i XX wieku to okres ekspansji parlamentaryzmu, a zmierzch monarchii. Postęp edukacyjny niósł ze sobą coraz większą świadomość polityczną obywateli, a także chęć partycypowania we władzy. Do głosu doszła warstwa średnia społeczeństwa, a jej przedstawicielami stały się związki zawodowe i masowe partie polityczne.

Specyficzną drogę w okresie modernizmu przeszła Francja. Państwo, które do 1830 roku było monarchią absolutną, następnie do 1848 roku przybrało charakter monarchii konstytucyjnej, później do 1852 republiką prezydencką, następnie po zamachu stanu dokonanym przez Napoleona do 1870 powróciło cesarstwo. W roku 1871 na 72 dni władzę w państwie przejęła Komuna Paryska, reprezentująca proletariat. Ostatecznie ugruntował się tam ustrój republikański i proklamowano III Republikę, której Konstytucja stała się wzorcem dla pozostałych państw Europejskich.

Działalność partii masowych i związków zawodowych zaowocowała liberalizacją w zakresie praw wyborczych. Dzięki temu w Anglii możliwość oddania swojego głosu zyskało aż 40% społeczeństwa więcej, niż było to poprzednio. Jednak prawo wciąż nie zezwalało kobietom na partycypację w wyborach.

Koniec XIX wieku to czas narodzin ideologii nacjonalistycznej, polegającej na wywyższaniu wartości swojego państwa przy jednoczesnym wzgardzeniu innymi. Była ona bezpośrednią przyczyną wielu konfliktów międzynarodowych. Szowinizm, czyli skrajny nacjonalizm, przejawiający się otwartą nienawiścią wobec innych narodów, wywołał tzw. pogromy na tle etnicznym. Przykładem tego może być nagonka na Żydów. W obronie przed szowinizmem powstał wówczas ruch zwany syjonizmem. Teodor Herzl, który był jego twórcą, za swój cel uważał zgromadzenie całej diaspory żydowskiej w jednym miejscu – w Palestynie.

Pangermanizm, taka właśnie ideologia narodziła się w państwach niemieckich. Jej założeniem było połączenie wszystkich Niemców, Austriaków, Szwajcarów i Skandynawów w jedno wielkie imperium. Ideolodzy związani z tym nurtem wprowadzili nowe wówczas pojęcia – Niemcy jako naród panów oraz kult czystej rasy. Analogicznie wobec pangermanizmu wykształciła się ideologia panslawizmu. Zakładała ona zjednanie wszystkich narodów słowiańskich, poza Rosją, w jedno wielkie państwo.

Wiek XIX przyniósł ze sobą rozwój masowych partii robotniczych. Po upadku Komuny Paryskiej ruchy socjalistyczne na Zachodzie wyraźnie osłabły i straciły na ważności. Jednak w 1889, w setną rocznicę wybuchu Rewolucji Francuskiej, doszło do powstania II Międzynarodówki. Ustalono wówczas, że czerwony sztandar stanie się symbolem ruchu komunistycznego, a dzień 1 maja stanie się świętem pracy. W programach politycznych partii proletariackich dominowały postulaty samorządności, zwiększenia wolności obywatelskich, równouprawnienia kobiet, świeckości państwa, darmowej służby zdrowia.

W Petersburgu w 1895 roku powstał Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej. Jednym z najaktywniejszych jego członków był Włodzimierz Lenin. Za swoją działalność konspiracyjną w latach 1893-1895 został skazany na zesłanie. Po odbyciu kary Lenin udał się na emigrację. Powrócił do Rosji, w 1905 roku, by stanąć na czele rewolucji. Rewolta była jedyną drogą, według ideologii komunistycznej, na przejęcie władzy w państwie i zaprowadzenie rządów proletariatu. W idealnym państwie komunistycznym miało nie być podziałów, konfliktów, grup narodowych. Wszyscy mieli stanowić jedność, kolektyw. Typowym hasłem bolszewików, czyli zwolenników Lenina, było Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się.�Wojna z Japonią z 1904 roku pokazała, że Rosja carska to „kolos na glinianych nogach”, dlatego w całym państwie nasiliła się fala strajków. Pierwsza rewolucja bolszewicka z 1905 roku przyniosła liberalizację życia politycznego w Rosji, co niosło za sobą legalizację partii opozycyjnych wobec cara.

Nasilające się tendencje nacjonalistyczne niektórych państw europejskich doprowadziły do wielkiego globalnego starcia militarnego. 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie dokonano zamachu na austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. To wydarzenie zaowocowało wybuchem I wojny światowej. Zamach wywołał tzw. „efekt domina”. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. Państwa te były powiązane licznymi traktatami z innymi graczami na arenie międzynarodowej, dlatego wywołało to konflikt na skalę globalną. Po kongresie wiedeńskim w europie długo panował pokój, lecz zjednoczenie się Niemiec (1871 rok) i Włoch (1861 rok) zachwiało starym porządkiem. Krwawe starcia, które pochłonęły blisko 12 mln istnień ludzkich, zakończyły się 11 listopada 1918 roku zwycięstwem państw Ententy (Wielka Brytania, Francja, Rosja, Serbia, Japonia od 1915 Włochy, od 1917 USA) nad Państwami Centralnymi (Niemcy, Austro-Węgry, do 1915 Włochy, Turcja, Bułgaria). Zakończenie I wojny światowej zaowocowało odrodzeniem znaczącej liczby państw narodowych, w tym Polski.

W 1917 roku, na rok przed zakończeniem I wojny światowej, w Rosji doszło do wydarzenia o niebagatelnym znaczeniu dla historii świata. W nocy z 6 na 7 listopada (czyli z 24 na 25 października) w Petersburgu prowadzeni przez Włodzimierza Lenina bolszewicy w niemal niedostrzeżony sposób przejęli władzę nad miastem. Dzień później zdobyto ostatni bastion Petersburga, czyli Pałac Zimowy, gdzie obradowała Duma Państwowa. Po przejęciu budynku Lenin ogłosił przejęcie władzy przez Radę Komisarzy Ludowych. Czerwona rewolucja rozprzestrzeniła się na cały kraj. Rządy komunistów, charakteryzujące się nacjonalizacją wszelkich zasobów produkcyjnych, upaństwowieniem przemysłu, a także utworzenie tajnej policji, która miała stać na straży porządku i likwidować wszelkie przejawy opozycji wobec rewolucji. Rosja bolszewicka stworzyła opozycyjny system gospodarczy wobec liberalizmu i gospodarki rynkowej – socjalizm.

Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij

Autor: Karolina Marlęga

Dowiedz się więcej

1 Modernistyczna emancypacja
2 Sezon w piekle – opracowanie
3 Fin de siècle