Malarstwo przełomu XIX i XX wieku jest lustrem, w którym można obserwować tendencje panujące wówczas na świecie i w kraju, a odbijające się w nim niczym w zwierciadle. Choć dominowało poczucie osamotnienia, przekonanie o bezkresie ludzkiego cierpienia, niemocy człowieka, wszędzie widoczny był nastrój pesymizmu, przemijania, atmosfera dekadencji, to jednak realizowano różne tendencje malarskie (impresjonizm, symbolizm, dekoracyjność secesji, ekspresjonizm).
Inspiracji dostarczały odmienne motywy i źródła:
- sztuka średniowieczna, rozumiana jako powrót do korzeni, do początków wszystkiego, a widoczna w witrażach;
- kunszt Dalekiego Wschodu;
- elementy archaiczne czy ludowe;
- natura, obecna w tak licznych, a zarazem rozmaitych pejzażach modernistycznych, niosących przesłanie symboliczne; moderniści uwielbiali świat flory i fauny;
- człowiek, postrzegany jako jednostka otoczona przez wszechświat. Starali się w ten sposób ukazać spór toczony między zmysłowością i duchowością natury ludzkiej, złożoność psychiki ludzkiej; w ten sposób powstały portrety, w których malarze starali się ukazać uczucia portretowanego (V. Hofmann, W. Weiss);
- skomplikowana i nieodgadniona natura kobieca, będąca bohaterką secesji;
- świat mitologii, ludowych wierzeń czy baśni, obecny w obrazach Malczewskiego i Hofmanna;