Pleonazm, czyli masło maślane

Cofać się do tyłu, spadać w dół, wracać z powrotem, fakt autentyczny – czy usłyszałeś kiedyś w swoim życiu, że tego typu zwroty to tak zwane masło maślane? Jest to dosyć często spotykany błąd, pojawiający się w wypowiedziach potocznych. Polega na powtórzeniu w jednym wyrażeniu dwóch słów o identycznym znaczeniu. W końcu nie da się cofnąć do przodu czy spaść do góry, a fakt zawsze jest autentyczny (inaczej przestaje być faktem). Poprawna nazwa masła maślanego to pleonazm. Dziś dowiesz się, czym jest pleonazm i jak odróżnić go od pleonazmu pozornego!

Czym jest pleonazm?

Przyjrzyjmy się na początek potocznej nazwie pleonazmu. Masło maślane to w końcu też pleonazm. Wszak masło z natury jest maślane. Przeanalizuj w ten sam sposób inne znane nam z życia przykłady pleonazmów:

• akwen wodny,
• miesiąc sierpień,
• okres czasu,
• fakt autentyczny,
• spadać w dół,
• kontynuować dalej,
• pełny komplet,
• poprawiać się na lepsze,
• przychylna aprobata.

Jak sam widzisz, w każdym z nich zachodzi do szczególnego rodzaju powtórzenia. Sierpień jest przecież miesiącem, czas okresem, a komplet jest pełen – tak wskazują same ich nazwy.

Jak wynika z definicji, pleonazm jest błędem językowym. Dlaczego więc tak często możemy usłyszeć różnego rodzaju pleonazmy na co dzień? Zakłada się, że pleonazmy powstały z potrzeby doprecyzowania (i tak precyzyjnych) już zwrotów. Niektórzy, chcąc podkreślić swój upadek, dopowiadają, że na pewno spadli w dół. Inni korzystają z pleonazmów całkowicie nieświadomie, będąc przekonanym, że przyjęta przez nich wersja jest poprawna. Cóż, któż z nas nigdy nie użył żadnego pleonazmu, niech pierwszy rzuci kamieniem…

Pleonazmy w skrótowcach

Niezwykle ciekawymi rodzajami pleonazmów są te używane w skrótowcach.

Czy usłyszałeś kiedyś, gdy ktoś używał sformułowania numer NIP? Tak – to też jest pleonazm! I tak – jest to błąd! NIP to skrótowiec dla Numeru Identyfikacji Podatkowej. Mówiąc numer NIP, mówimy więc: numer Numer Identyfikacji Podatkowej. Powtórzenie jest oczywiste, prawda? Podobnie jest zresztą ze sprzętem AGD (Artykuły Gospodarstwa Domowego). To w końcu sprzęt czy artykuły?

Pleonazmy pozorne

Przy okazji pleonazmów w skrótowcach pojawia się nam pewien ciekawy haczyk. Spójrz tylko na skrót VAT. Rozwinięcie skrótu VAT nie występuje bowiem w języku polskim. VAT oznacza value added tax (czyli podatek od towarów i usług, a dosłownie podatek od wartości dodanej). Tax znaczy oczywiście w języku angielskim podatek, ale… czy mówienie podatek VAT na pewno jest błędem? Niekoniecznie. Tutaj mamy bowiem przykład pleonazmu pozornego, akceptowanego przez językoznawców. Pleonazmy pozorne pojawiają się zwykle wtedy, kiedy dochodzi do powtórzenia na poziomie dwóch różnych języków.

  Dowiedz się więcej