klp.plCzym jest ironia i jak ją rozpoznać?
Dobrze wiedzieć
Ironia polega na celowym doprowadzeniu do sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej rozumieniem właściwym, wyrażonym nie wprost. Opiera się na zamierzonej niezgodności pomiędzy tym, co jest mówione, a faktem, do którego się odnosi.
Ironia polega na celowym doprowadzeniu do sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej rozumieniem właściwym, wyrażonym nie wprost. Opiera się na zamierzonej niezgodności pomiędzy tym, co jest mówione, a faktem, do którego się odnosi.
Już sama etymologia słowa ironia jest dosyć zabawna. Pochodzi bowiem od greckiego słowa eironeia, które znaczy udawanie głupiego. Na głupiego można też czasem wyjść, kiedy owej ironii się nie wyłapie.
Wyobraź sobie, że masz w pokoju wielki bałagan i niespodziewanie odwiedza Cię kolega. Staje w progu i zastaje Cię gdzieś pomiędzy stertą brudnych ubrań a stolikiem pełnym kubków lepiących się od zaschniętego soku. Kolega uśmiecha się pod nosem i mówi do Ciebie:
Ale u ciebie czyściutko!
Oczywistym jest przecież, że kolega widzi, w jakim stanie jest pokój. To, co mówi, jest czystą ironią: zastosowaniem zamierzonej niezgodności pomiędzy tym, co widzi (bałagan), a tym, co mówi (czyściutko). Prawidłowo zastosowana, dopasowana do kontekstu ironia jest doskonałym narzędziem satyrycznym i stanowi formę żartu.
Rodzaje ironii
W potocznym użyciu możemy wyróżnić trzy rodzaje ironii:
- ironię sytuacyjną,
- ironie losu,
- ironie historii,
Funkcje ironii
W życiu codziennym ironię stosuje się w wielu sytuacjach, głównie do wywołania efektu zabawności. Można też za jej pomocą nakłonić kogoś do działania (np. wspomniany wcześniej czyściutki pokój może skłonić do jego posprzątania). Ironia bywa też stosowana w celu skrytykowania, ale nie wprost. Jest więc nierzadko narzędziem drobnych uszczypliwości lub złośliwości.
Inne funkcje ironii:
- wyśmianie poglądów, postaw, cech, przekonań przeciwnika;
- dodanie siły własnym argumentom, przekonaniom;
- wzbogacenie, urozmaicenie i ubarwienie wypowiedzi;
- okazanie dystansu wobec podejmowanego przez siebie tematu;
- okazanie dystansu wobec siebie (autoironia);
- zasugerowanie odbiorcom, jak mają oceniać zjawiska lub fakty, o których jest mowa;
- zjednanie sobie odbiorców.
Żeby rozpoznać ironię w wypowiedziach bezpośrednich (czyli face to face) wystarczy mimika, gestykulacja, intonacja głosu rozmówcy oraz sam kontekst sytuacyjny.
W przypadku wypowiedzi pisemnych sprawa się nieco komplikuje. Czytelnik nie widzi przecież gestów czy min, ani nie słyszy tonu, w jakim wypowiada się nadawca. Zapewne nie raz zauważyłeś, jak trudno czasem wyartykułować ironię za pośrednictwem internetowych komunikatorów. Dla podkreślenia ironii swojej wypowiedzi stosujesz zapewne emotikony, gify czy wielkie litery.
W pismach tradycyjnych również stosuje się wielkie litery (np.: ale CZYSTY pokój), a także cudzysłów (ale "czysty" pokój).
Jak skonstruować ironię?
Techniki konstruowania ironii:
- pozorna zgoda z oponentem (oczywiście, masz rację);
- pozorna zachęta, rada dla oponenta (dawaj, zrób to);
- pozorna obrona (przecież nic takiego się nie stało);
- pozorny atak na przeciwników (nie macie racji);
- pochwała w formie nagany (ty gapo!);
- nagana w formie pochwały (pięknie posprzątałeś);
- pozorna wątpliwość (czy aby na pewno tak jest?);
- powołanie się na niedorzeczne poglądy, które są rzekomo wyznawane przez większość (no przecież jak się zabije pająka, to deszcz będzie padał!);
- ironiczne tytułowanie (fochmistrz, wszechwiedzący).
Ironia - przykłady z literatury
U wrót doliny Zbigniew Herbert
aniołowie stróże są bezwzględni
i trzeba przyznać mają ciężką robotę
Nagrobek, Wisława Szymborska – poetka pisze o sobie:
staroświecka jak przecinek
autorka paru wierszy
W Weronie, C.K. Norwid
A ludzie mówią, i mówią uczenie,
Że to nie łzy są, ale że kamienie,
I - że nikt na nie nie czeka!
Filozof, Ignacy Krasicki
mędrzec, co firmament mierzył
Autor: