Partykuła – część mowy, która nigdy nie stoi sama

Partykuła to część mowy, którą można porównać do najzabawniejszej osoby na przyjęciu. Nigdy nie podpiera ścian, nigdy nie stoi sama i zawsze ma z kim rozmawiać. Bez niej impreza po prostu nie jest tak udana. Tak, jak niektóre części mowy mogą występować samodzielnie, tak partykuła zawsze otaczana jest przez inne. Do czego używa się partykuły, jakie są jej rodzaje i jak wykorzystujesz ją w codziennym języku (bo tak, robisz to)?

Partykuła – informacje podstawowe

Partykuła do nieodmienna i niesamodzielna część mowy. Aby można było zrozumieć jej znaczenie, potrzebuje obecności innej części mowy: wyrazu lub morfu. Brzmi to dosyć dziwnie, prawda? Na szczęście to nic prostszego! Spójrz tylko na kilka przykładów różnych rodzajów partykuły:

• razy
• tylko
• ani
• czy
• się
• niech
• no
• -że
• oby

Teraz powinno być dla Ciebie logiczne, dlaczego partykuła potrzebuje towarzystwa innych wyrazów, a inne wyrazy potrzebują obecności partykuły.

To właśnie partykuła sprawia, że wypowiedź nabiera jakiegokolwiek znaczenia lub zamierzonego znaczenia uczuciowego. Jest więc bardzo ważnym elementem wielu zdań.

Spójrz tylko na przykład zdania z użyciem partykuły:

Niech ktoś posprząta ten bałagan.

Bez partykuły zdanie brzmiałoby tak:

Ktoś posprząta ten bałagan.

Jak widzisz, zdanie całkowicie zmieniło swój sens.

A oto bardziej drastyczny przykład:

Wiele razy zdarzyło mi się zapomnieć telefonu z domu.

I wersja bez partykuły:

Wiele zdarzyło mi się zapomnieć telefonu z domu.

W tym przypadku zdanie nie tyle zmieniło sens co całkowicie je straciło.

Rodzaje partykuły

Ze względu na bogactwo partykuł obecnych w języku polskim, językoznawcy dokonali jej podziału.
Oto rodzaje partykuł:

• partykuła mnożna
• partykuła ograniczająca
• partykuła przecząca
• partykuła przypuszczająca
• partykuła pytająca
• partykuła rozkazująca
• partykuła twierdząca
• partykuła wątpiąca
• partykuła akcentująca
• partykuła wzmacniająca
• partykuła życząca

Przejdźmy do krótkiego omówienia każdej z nich – oczywiście na prostych do zapamiętania przykładach.

Partykuła mnożna

Partykuła mnożna pozwala nam na informowanie o liczbie lub wielokrotności danych zdarzeń. Jej najbardziej oczywistym przedstawicielem jest oczywiście wyraz razy:

Ile razy zdarzyło Ci się połknąć gumę do żucia?
Pięć razy dziennie piję szklankę wody.

Partykuła ograniczająca

Partykuła ograniczająca pozwala nam rozumieć pewne limity i granice, w jakich porusza się nadawca. Reprezentują ją na przykład wyrazy tylko i jedynie:

Tylko czasem zapominam o kluczach.
Jedynie w piątki masz okazję mnie zobaczyć.

Partykuła przecząca

Partykuła przecząca służy do wyrażenia wypowiedzi, której nadawca się na coś lub z czymś nie zgadza. Co więcej, może też służyć do zaprzeczenia wcześniejszym wypowiedziom. Wyrażamy ją między innymi za pomocą nie, -nie oraz ani:

Nierzadko wyglądasz jak wrak człowieka.
Ani mi się śni zaczynać tego od początku!

Partykuła przypuszczająca

Partykuła przypuszczająca wyraża niepewność mówiącego. To taki sposób na wyartykułowanie tak zwanego „gdybania”. Do jej wyrażenia służą między innymi chyba oraz -by:

Chyba zapomniałam słów zwrotki.
Poszedłby do szkoły, to by zmądrzał.

Partykuła pytająca

Partykuła pytająca pozwala na zadanie pytania zamkniętego (czyli takiego, na które odpowiedź brzmi tak lub nie). Dzięki niej sformułowane pytanie jest jasne i jednoznaczne. Aby ją wyrazić, używamy słowa czy:

Czy on cały czas tam stoi?
Czy masz na imię Ania?

Partykuła rozkazująca

Partykuła rozkazująca sprawia, że zdanie przyjmuje formę polecenia lub rozkazu. Wyrażamy ją za pomocą na przykład słów niech lub (rzadziej) niechaj:

Niech ktoś mi powie, jakie jest następne zadanie!
Niechaj spadnie deszcz z nieba.

Partykuła twierdząca

Partykuła twierdząca (w przeciwieństwie do partykuły przeczącej) służy wyrażeniu zgody, akceptacji lub potwierdzeniu wypowiedzi. Stosuje się ją, dodając do zdania wyraz tak:

Tak zrobię.
Tak właśnie mam na imię.

Partykuła wątpiąca

Partykuła wątpiąca wyraża wypowiedź, której nadawca nie jest pewien przekazywanych informacji. Niepewność wyrażona jest tutaj silniej niż w przypadku partykuły przypuszczającej. Wyrażamy ją za pomocą słowa bodajże lub bodaj.

Bodajże wczoraj wysłałam Ci wiadomość.
Bodaj koło środy idę do dentysty.

Partykuła akcentująca

Partykuła akcentująca podkreśla i wzmacnia wypowiedź, która bez niej całkowicie straciłaby swoje znaczenie. Najważniejszym przykładem partykuły wzmacniającej jest się:

Piszę się na to!
Masz się pomalować w godzinę.

Partykuła wzmacniająca

Partykuła wzmacniająca po prostu wzmacnia znaczenie wypowiedzi. W tym celu używa się przedrostków, takich jak: -że, -żesz, -ż lub zwrotu no:

Chodź no tu!
Weźże się w końcu do roboty.

Partykuła życząca

Partykuła życząca służy do wyrażania próśb i tak zwanego „zaklinania” rzeczywistości. Możemy to robić, na przykład stosując wyraz oby:

Oby tylko dzisiaj nie padało!
Oby cię ta dziewczyna zostawiła.

Prawidłowa pisownia partykuł

Przeglądając wyżej wymienione przez nas partykuły, być może zauważyłeś, że niektóre z nich mogą sprawiać niemałe trudności w zapisie. Co prawda większość z nich piszemy oddzielnie i nie łączymy z innymi wyrazami. Są jednak dwie sytuacje, które nie są tak oczywiste: partykuły nie oraz by. Razem czy oddzielnie? Jak zapisywać partykuły nie i by z innymi wyrazami?

Partykuła nie

Partykuła nie może występować łącznie lub rozdzielnie z innymi wyrazami – wszystko zależy bowiem od tego, do jakiej grupy ten wyraz należy.
Partykułę nie piszemy łącznie z:

• rzeczownikami: niepisanie, niepalenie, nieprzechodzenie;
• przymiotnikami w stopniu równym: nieładnie, nieszybko, niespiesznie;
• przysłówkami odprzymiotnikowymi: niedobrze, nieźle.

Partykułę nie piszemy oddzielnie z:

• czasownikami: nie jadę, nie idę, nie śpiewam;
• przymiotnikami w stopniu wyższym i najwyższym: nie ładniejszy, nie najładniejszy;
• przysłówkami, które nie mają pochodzenia odprzymiotnikowego: nie bardzo;
• przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym: nie szybciej, nie najszybciej;
• przyimkami: nie do;
• zaimkami: nie ja;
• liczebnikami: nie pierwszy, nie dwa.

Partykuła by

Partykułę by również w niektórych sytuacjach zapisujemy łącznie, a w innych oddzielnie.

Partykułę by piszemy łącznie:

• z osobowymi formami czasowników: zrobiłby, zgodziłby się
• ze spójnikami: jeśliby, gdyby
• innymi partykułami: niechby

Partykułę by piszemy oddzielnie:

• z nieosobowymi formami czasowników: zrobiono by, widziano by
• po wszystkich innych częściach mowy niż te wymienione powyżej

  Dowiedz się więcej