Kazania sejmowe - najważniejsze informacje

Kazania sejmowe Piotra Skargi po raz pierwszy zostały opublikowane w roku 1597 w tomie zatytułowanym Kazaniach na niedziele i święta całego roku. Według tradycji miały być one wygłoszone w trakcie sejmu 1597 roku. Dziś wiemy, że Kazania sejmowe nie zostały wtedy zaprezentowane publicznie, a tytuł tego dzieła jest wynikiem konwencji. Jak podaje Jerzy Ziomek (s. 406) :

Kazanie było gatunkiem publicystycznym o specyficznych cechach, wśród których najważniejszą rolę odgrywał podmiot nauczający, czerpiący uprawnienie nie ze społecznego nadania, lecz z reprezentacji nauczającego urzędu Kościoła.

Kazań sejmowych powstało osiem, przynoszą one ocenę ówczesnej sytuacji w Rzeczypospolitej. W kolejnych kazaniach Skarga wylicza i charakteryzuje sześć najgroźniejszych chorób, które trawią jego ojczyznę:

• Kazanie pierwsze. Na początku sejmu przy ś. Mszy sejmowej;
• Kazanie wtóre. O miłości ku Ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie;
• Kazanie trzecie. O drugiej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z niezgody domowej;
• Kazanie czwarte. O trzeciej chorobie Rzeczypospolitej, która jest naruszenie religijej katolickiej przez zarazę heretycką;
• Kazanie piąte: Jako katolicka wiara policyj i królestw szczęśliwie dochowywa, a heretyctwo je obala;
• Kazanie szóste: O monarchijej i królestwie, albo o czwartej chorbie Rzeczypospolitej, która jest z osłabienia królewskiej dostojności i władzej;
• Kazanie siódme: O prawach niesprawiedliwych, abo o piątej chorobie Rzeczypospolitej;
• Kazanie ósme: O szóstej chorobie Rzeczypospolitej, która jest dla grzechów jawnych i niekarności ich.

W swoich kazaniach Skarga zastosował popularną ówcześnie stylizację biblijną, powoływał się często na autorytet Pisma Świętego szczególnie Starego Testamentu. W jego wywodach widoczna jest zasada prefiguracyjnego myślenia, tzn. przekonania, że wydarzenia biblijne przewidują i wyobrażają wydarzenia późniejsze. Czasem owa prefiguracja prowadziła go do przeinaczania faktów. Wykorzystał ponadto zasady retorycznej perswazji, naśladując typ mowy, nazywanej genus deliberativum (rodzaj doradczy, refleksyjny). Do najczęściej stosowanych w Kazaniach... środków stylistycznych należą: epitety, przenośnie, oraz porównania zaczerpniętym z ksiąg prorockich.

Z kazań wyłania się wyraźny program społeczno-polityczny. Do najważniejszych postulatów Skargi należy wzmocnienie władzy królewskiej, która jednak miała być podporządkowana Kościołowi. Uważał, że należy ograniczyć pozycję sejmu w państwie oraz ukrócić przywileje szlacheckie. Twierdził, że tak samo jak ciało Kościoła składa się z różnych, nie zawsze tak samo ważnych, członków, tak w Rzeczypospolitej powinna panować swoista konieczna nierówność. Postulował usprawnienie sądownictwa, potępiał szlachecką anarchię, mężobójstwo i ucisk chłopów.

Kazania sejmowe nie miały istotnego wpływu na współczesność Skargi, odegrały jednak istotną rolę w XIX wieku, czyli w okresie zaborów, kiedy to zaczęto je interpretować jako zapowiedź wielkich narodowych nieszczęść. Skarga został uznany przez romantyków za natchnionego proroka.

  Dowiedz się więcej