Tomizm

Św. Tomasz z Akwinu (1225 – 1274) jest niewątpliwie najbardziej znanym i największym filozofem epoki średniowiecznej, a – zdaniem wielu naukowców – również epok następnych. Stworzył on kompleksowa teorię filozoficzną, obejmującą całość zagadnień, jakie były ważne dla ówczesnego społeczeństwa oraz dla nauki. Połączył myśl arystotelesowską z myślą chrześcijańską.

Św. Tomasz z Akwinu był dominikaninem. Urodził się w 1225 roku w bogatej rodzinie, jako syn hrabiego. Gdy rodzina dowiedziała się, iż ich syn chce wstąpić do zakonu – i do tego żebraczego – usiłowała siłą nakłonić Tomasza do zmiany decyzji. Nie udało się to jednak i Tomasz wstąpił do zakonu.

Do jego najważniejszych dzieł zaliczamy: Summę teologiczną, Summa contra gentiles (czyli Sumę przeciw poganom). Św. Tomasz opisał w nich swoją teorię na temat Boga, człowieka, możliwości poznania, etyki, polityki.

Uważał, iż człowiek swoim rozumem może pojąć wszystko, w ten sposób próbował też wytłumaczyć istnienie Boga (poprzez stworzenie tzw. 5 dróg dowodzących istnienia Boga). Drogą do poznania Boga miała być obserwacja świata.

Polityka
Św. Tomasz zastanawiał się, jaki ustrój jest najlepszy. Spośród trzech ustrojów – monarchii, arystokracji i demokracji – stworzył koncepcję ustroju idealnego. Brał on najważniejsze elementy ze wszystkich pozostałych ustrojów. Z monarchii czerpał koncepcję rządów jednostki, co tworzyć miało jedność społeczeństwa oraz skuteczność rządów. Z arystokracji – grupę doradców, która pomaga jednostce rządzącej podejmować decyzje. Z demokracji zaś – wybieranie rządzących w wyborach.

Etyka
Dobro i zło może być rozpatrywane przez każdego człowieka i przez jego intelekt (a nie wolę, bowiem wola służy do „chcenia”, a nie poznania dobra i zła). Sumienie, które jest obecne w każdym człowieku, pozwala mu na ocenę dobra bądź zła. Dobre działanie rodzi w człowieku cnotę, czyli usprawnienie do czynienia dobra.

Człowiek
Człowiek jest istotą duchowo-cielesną. Jest złożony z duszy i ciała. Człowiek po śmierci nadal żyje w postaci duszy, ale nie jest już w pełni człowiekiem – brakuje mu bowiem ciała.
Człowiek jest ponadto istotą społeczną, stąd też naturalnym dla niego środowiskiem są różne społeczności. Najwyższa ze społeczności, w których człowiek może się zrealizować, jest państwo.

Bóg
Św. Tomasz stworzył tzw. dowody na istnienie Boga, nazywane także drogami św. Tomasza do uznania istnienia Boga.

5 dróg św. Tomasza prowadzących do uznania istnienia Boga (tzw. dowody na istnienie Boga):

• Droga z ruchu. Każdy ruch wymaga, by był byt – obiekt, który jest poruszany i taki, który porusza. Tomasz pytał, kto porusza obiektem poruszającym. Gdyby poruszał się on sam z siebie, to musiałby być odwiecznym, a tak nie jest w przypadku żadnych istot. Stąd też wymagany jest poruszyciel z zewnątrz – Bóg.
• Droga z przygodności rzeczy. Obiekty, byty, nieustannie się zmieniają, powstają i giną. Ich istnienie nie jest konieczne, ale tylko możliwe. To zaś, co jest możliwe, domaga się istnienia bytu koniecznego, który byłby początkiem dla wszystkich innych bytów.
• Droga ze stopni doskonałości. Żadna z rzeczy przygodnych, istniejących na świecie, nie jest doskonała w stopniu najwyższym – może się tylko zbliżać do doskonałości. Musi istnieć byt, który miałby w sobie wszystkie doskonałości w stopniu najwyższym, absolutnym.
• Droga z celowości. Wszystkie rzeczy, byty, ciała, mają jakiś cel i ze względu na niego działają. Stałość, z jaką ten cel osiągają, nie jest przypadkowa. Musi istnieć byt, który tymi dążeniami kieruje.
• Droga z przyczynowości. Droga ta przedstawia byt w jego przyczynach wewnętrznych i zewnętrznych. Byt nie jest sam z siebie swoją przyczyną, nie pochodzi sam od siebie. Jedyną możliwością zaistnienia bytu jest przyczyna zewnętrzna. Przyczyna taka nie może być bytem stworzonym, bowiem sama jest przyczyną bytów stworzonych. Tym samym musi być istotą niestworzoną - Bogiem.

  BYT (w rozumieniu św. Tomasza) – to, co realnie istnieje.

Cechy charakterystyczne tomizmu to:

• punktem wyjścia jest pierwotne, przednaukowe poznanie bytu - poznanie potoczne. Byt istnieje niezależnie od tego czy został poznany, jego strukturę stanowią: akt istnienia, forma i materia
• podstawowe pojęcia to akt (urzeczywistnienie) i możność (potencjalność) oraz istota i przypadłość. Ruch w tomistycznym ujęciu znaczy przede wszystkim przechodzenie ze stanu możności, do urzeczywistnienia i na odwrót (przemijanie).
• prawda, dobro i piękno to powszechne atrybuty bytu. Zło jest brakiem dobra i nie ma swej substancji. Każdy byt w sposób naturalny dąży pełnego urzeczywistnienia swej natury (swej doskonałości).
• dusza ludzka jest rozumną, jednostkową formą człowieka. Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieją formy rozumne pozbawione ciała (aniołowie), poznające rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów.
• człowiek posiada władze poznawcze i pożądawcze. Władze poznawcze to zależne od ciała zmysły oraz niezależny od ciała intelekt; władze pożądawcze to zależne od ciała emocje i uczucia oraz niezależna od ciała wola. Tomizm zakłada pierwszeństwo władz poznawczych nad pożądawczymi.
• przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra - oglądanie Boga dzięki "światłu chwały" (lumen gloriae)

  Dowiedz się więcej