klp.pl1. Okres archaiczny (1150-480 p.n.e)
O pierwszym etapie okresu archaicznego, tzw. okresie ciemnym (1150-900 p.n.e.), wiemy stosunkowo niewiele. Jedyne zachowane zabytki z tego okresu to zdobnictwo ceramiczne.
Sztuka wczesnoarchaiczna (900-720 p.n.e.) to głównie świątynie predoryckie, wybudowane z kamienia, jeszcze bez kolumnady, z wykształconym w tym czasie fryzem zwanym tryglifem. Rzeźba tego okresu to głównie małe figurki o charakterze wotywnym lub kultowym, wykonane z gliny lub brązu. Ceramika wczesnoarchaiczna stosuje ornamenty geometryczne, wizerunki zwierząt i ludzi. Styl geometryczny znalazł najpełniejszy wyraz w tzw. wazach dipylońskich – naczynia nagrobne, znalezione w pobliżu bramy Dipylon w Atenach.
Sztuka dojrzałego archaizmu (720-620 p.n.e.) kształtuje się pod wpływem twórczości starożytnego Wschodu, głównie Egiptu i Mezopotamii. Świątynie tego okresu posiadają już zewnętrzną kolumnadę (tzw. perystazę), która była najprawdopodobniej wzorowana na kolumnadzie ze świątyń egipskich. W tym czasie wykształcają się dwa porządki architektoniczne: dorycki i joński.
Cechy porządku doryckiego:
- kolumna bez bazy, pokryta ostro ściętymi żłobkami,
- kapitel (zwieńczenie kolumny) składający się z poduszki i czworokątnej płyty,
- belkowanie (elementy nad kolumną) składa się z części gładkiej oraz z powtarzających się tryglifów i metop
- kolumna smuklejsza od doryckiej,
- baza trójczłonowa,
- kapitel składa się z dwóch wywiniętych ku dołowi wolut (tzw. ślimacznice),
- belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu i fryzu wypełnionego ciągłą dekoracją figuralną
Rzeźba okresu dojrzałego archaizmu podobna jest do rzeźb egipskich – ciała są wyprostowane, ręce sztywne, ułożone wzdłuż tułowia. Postaci są statyczne, zawsze portretowane od przodu. Do najsłynniejszych rzeźb z tego okresu należy wielki posąg Posejdona.
W okresie późnoarchaicznym (620-480 p.n.e.) powstały budowle uznawane za największe osiągnięcia architektury starożytnej Grecji. Wtedy to powstała słynna świątynia Artemidy w Efezie. W rzeźbie powstały dwa kierunki rozwoju: dorcki (z dominacją surowości) i joński (z dominacją zdobności), z połączenia których powstała tzw. szkoła attycka. W ceramice wykształciły się dwa style: czarnofigurowy (czarne postaci na czerwonym tle) oraz czerwonofigutorowy (czerwone postaci na czarnym tle).
2. Okres klasyczny (480-330 p.n.e.)
Okres klasyczny to czas największej świetności kultury greckiej, w tym sztuki. Datą rozpoczynającą go jest data bitwy pod Salaminą. Okres wczesnoklasyczny przyniósł zmiany w sposobie tworzenia rzeźb. Postaci zaczęto przedstawiać w ruchu (np. brązowy posąg woźnicy z Delf) oraz stosować marmur. Od pierwszej połowy V wieku rozwijało się malarstwo monumentalne.
Sztuka w okresie klasycznym doby Peryklesa przeżywała swoją świetność. Naczelnymi zasadami tej sztuki, do dziś określanymi jako klasyczne są:
- symetria (równomierne rozłożenie elementów po obu stronach osi kompozycji),
- rytm szeregowanie obok siebie elementów podobnych, ale nie identycznych),
- harmonia (całkowita równowaga wszystkich elementów kompozycyjnych).
Głównym ośrodkiem artystycznym tego czasu były Ateny, gdzie tworzył najbardziej znany rzeźbiarz grecki, Fidiasz, autor monumentalnego posągu Zeusa (zaliczanego do jednego z siedmiu cudów świata) i posągu Ateny Partenos. Innymi bardzo znanymi rzeźbiarzami tego okresu byli: Poliklet z Argos, twórca matematycznego kanonu ciała ludzkiego oraz Myron, twórca słynnej rzeźby Dyskobol. W tym czasie wspaniale rozwijała się także architektura: w Atenach zbudowano Partenon (świątynię ku czci Ateny), Erechtejon, świątynię Hefajstosa (Tezejon).
W okresie późnoklasycznym (404-330 p.n.e.) załamała się potęga Aten, a zwiększyła aktywność artystyczna innych miast greckich – Efezu (świątynia Artemidy), Miletu (świątynia Apollina) i innych. Rozwijała się sztuka użytkowa – tworzono teatry, gmachy posiedzeń władz, magazyny.
3. Okres hellenistyczny (330 p.n.e.-30 n.e.)
W tym okresie, na skutek militarnej ekspansji Aleksandra Wielkiego i jego następców, sztuka grecka została przeszczepiona na tereny Egiptu, Syrii, Mezopotamii i Iranu, w związku z czym nastąpiło połączenie jej elementów z elementami obcymi – zwłaszcza orientalnymi i italskimi. W rzeźbie zaczęły panować tendencje naturalistyczne, Grecy odeszli od idealizacji. Rzeźby tworzone w tym okresie mają charakter dynamiczny, często stosowano kompozycję stożkową. Z tego okresu pochodzą słynne rzeźby: Grupa Laokoona, Nike z Samotraki, Wenus z Milo. Architekturę tworzono głównie użytkową. W tym czasie wykształcił się nowy porządek architektoniczny, koryncki.
Cechy porządku korynckiego:
- smukła głowica,
- baza – jak w porządku jońskim,
- głowica w kształcie koszyka uformowanego z dwóch rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz (najbardziej charakterystyczna cecha tego porządku),
- belkowanie – podobnie jak w stylu jońskim.
Autor: