Streszczenia i opracowania lektur szkolnych klp klp.pl
Mitologia jest zbiorem opowieści o bogach, bóstwach, herosach. W starożytnej Grecji postaci będące celem kultu podlegały antropomorfizacji. Oznacza to, że nie tylko wyglądem przypominały ludzi, ale także zachowaniem, skłonnościami, właściwościami. Może raczej tłumaczono sobie, że to ludzie są stworzeni na kształt bogów: piękni – od pięknych bogów, a brzydcy ludzie – pokracznym bogom podobni. Mitologia zawiera szereg przygód wojennych, morskich, podróżniczych; romanse, zdrady, kary i knowania przeciwko niewiernym, szaleńcze zabawy orgiastyczne, bratobójstwo, kazirodztwo – wszystko, co może się zdarzyć w ludzkich związkach. Oczywiście nie zabrakło ideałów dobra, moralności, prawości, wierności.

W tych mniejszych formach narracyjnych, które w zasadzie łączyły się w jedną rozległą całość przez zazębianie się motywów (dlatego też mówimy o całości mitologii), dochodzi nierzadko do sprzeczności. Ponieważ pierwotną formą opowiadań były przekazy ustne, kolejni bajarze dodawali bogom rozmaite przymioty, często zaprzeczające wcześniejszym wyobrażeniom o danych bóstwach. Każde miasto greckie żyło swoimi mitami, każda społeczność, jak np. kupcy, rzemieślnicy, rolnicy, żeglarze, miała swoich patronów i czciła sobie przychylnych bogów z większą gorliwością. Ta politeistyczna religia oparta była na kulcie – wprowadzaniu w życie codzienne czynności i zachowań obrazujących wiarę. Obrzędy towarzyszyły żniwom, przypłynięciu do portu okrętów, narodzinom dziecka i śmierci starca, zmianom pór roku i faz Księżyca, rocznicom bitew, świętowaniu pamięci wielkich Greków i wielu innym momentom historii. Do pierwotnych form kultu należał fetyszyzm – czyli obdarzanie czcią przedmiotów, gdyż jak wierzono, znajdowały się w nich duchy bogów (dobre lub złe). Wielkim szacunkiem i namaszczeniem obdarzano przyrodę grecką. Mity wyjaśniały niezrozumiałe dla tamtejszych ludzi zjawiska wulkaniczne, atmosferyczne, klimatyczne. Wierzono, że Grecja była pierwotnie obszarem Arkadii, krainy, w której niczego nie brakowało, panowały harmonia, dobrobyt i pokój. Odczuwano jednak działanie sił nieprzychylnych człowiekowi, które nazywano demonami. Z demonami wiąże się kult zmarłych. Starożytni uważali, że człowiek ma duszę w postaci laleczki kore, znajdującej się w źrenicy oka. Kultem otaczano zwłaszcza herosów – którymi stawali się po śmierci ludzie wybitni, naznaczeni charyzmą za życia; ludzie, którym Grecy wiele zawdzięczali.

Dziś wiemy o mitach greckich ze słynnych dzieł antycznych Homera i Hezjoda. Są to eposy o niewątpliwej wartości literackiej – filary sztuki: literatury, która rozwinęła się czerpiąc z mitologii motywy, formy wypowiedzi (od gatunków po wersyfikację), archetypy, gotowe, uniwersalne tematy dotyczące każdego człowieka (toposy). Dla przykładu wszystko to, co napotyka na swej drodze mityczny Odyseusz, znajduje odpowiedniki w doświadczeniach życia człowieka poprzez lata aż do starości, i to niezależnie od kultury, w której się ten człowiek rozwija. Jako dzieło literackie jest więc mitologia grecka niewyczerpanym źródłem. Charakteryzuje ponadto kulturę wspólnoty europejskiej. Dziś kraje basenu Morza Śródziemnego nie mają tak ogromnego wpływu na kształt kultury kontynentu. Niemniej w Starożytności to ten obszar dyktował tempo i drogi rozwoju nauki i sztuki Europy.

Geografia mitologiczna


Większość mitów greckich rozgrywa się w miejscach rzeczywiście istniejących, co ciekawe nie wszystkie znajdują się w Grecji. Właściwie poza Hadesem i Atlantydą, wszystkie lokalizacje akcji mitologii można odwiedzić nawet dziś. Przykładem mogą być chociażby Ateny, które przyjęły swoją nazwę od imienia córki Zeusa. Wydarzenie to miało miejsce ponad dwa tysiące lat przed naszą erą. Od tamtych czasów Ateny były ważnym centrum kulturalnym Grecji. To tam mieściły się Akropol i Panteon. Ateny toczyły zaciekły bój o dominację polityczną ze Spartą. To tu urodził się i władał Tezeusz, to także stąd Dedal wyruszył na dwór króla Minosa, gdzie zaprojektował słynny labirynt.

Ateny uchodziły za prawdziwy klejnot wśród greckich państw-miast. Bogini Atena musiała stoczyć o nie specyficzny bój z Posejdonem. Bóstwa doszły do wniosku, że miasto dostanie to, które podaruje mu wspanialszy prezent. Posejdon ofiarował mieszkańcom piękny potok, który jednak okazał się być nic nie wart, ponieważ płynęła w nim słona woda. Z koeli roztropna Atena podarowała miastu drzewko oliwkowe, które zapewniło obywatelom olej, oliwki i drewno. Dzięki zwycięstwu, Atena dostąpiła możliwości nazwania miasta swoim imieniem. Jak pisze Jan Parandowski:
„Ze wszystkich miast greckich Atena kochała najbardziej to; które od niej wzięło swą nazwę — dumne, wspaniałe Ateny. Tam miała najpiękniejsze świątynie i najokazalsze uroczystości”.


Jeśli mowa o greckich świątyniach, to najstarsza z nich prawdopodobnie mieści się w Delfach, a postawiona została w hołdzie dla Apolla. W mieście tym znajdowała się także słynna wyrocznia, o której w „Mitologii” możemy przeczytać:
„Najsławniejszą wyrocznią helleńską była delficka. Wśród gór Parnasu, u podnóża dwóch skał nagich i czerwonych, otoczona gajem, wznosiła się świątynia Apollina, a dookoła zbiegały się liczne budynki i posągi. Z najdalszych stron śliskimi wąwozami schodzili się pielgrzymi, niosąc bogu swoje utrapienia i nadzieje”.
Żadna poważna decyzja polityczna w mitologicznej Grecji nie mogła zapaść bez wcześniejszej konsultacji z wyrocznią. Legenda głosi, że Delfy zostały założone dokładnie w centrum Ziemi przez dwa orły wysłane przez samego Zeusa. Miasto przez długi czas strzeżone było przez wielkiego pytona, którego zdołał zgładzić dopiero Apollo.

Jednak najbardziej znanym, a zarazem najważniejszym, miejscem w „Mitologii” jest góra Olimp, położona na północy Grecji, pomiędzy Salonikami a krainą Macedonii. To tu mieszkali bogowie, z Zeusem na czele. Górę osłaniała warstwa gęstych chmur, dzięki czemu żaden człowiek nie mógł się do niej nawet zbliżyć. Bogowie spotykali się tam na wspaniałych ucztach, podczas których pili ambrozję i nektar, a także napawali się muzyką Apolla i dziewięciu muz.
Prastara jest także wyspa Rodos, o której powstaniu możemy przeczytać w „Mitologii”:
„Kiedy już całą ziemię w ten sposób podzielono, okazało się, że dziwnym trafem zupełnie zapomniano o najjaśniejszym z niebian, Heliosie, wszystkowidzącym bogu słońca. Na szczęście, w kilka dni później, wyłoniła się z morza piękna wyspa Rodos, którą ofiarowano Heliosowi. Na tej wyspie, różami pachnącej, miał on świątynie i ołtarze, i wiernych wyznawców”.
Rodos bywał określany mianem wyspy pachnącej różami. Dzięki temu, że miejsc to zostało podarowane bogowi słońca, zawsze panowała tam piękna pogoda.
Ważnym miastem w „Mitologii” są Teby. Warto zwrócić uwagę na niesamowitą historię powstania tego miejsca:
„Kadamos (…) W lesie, przy źródle, ujrzał smoka, który chłeptał gorącą krew pomordowanych dworzan. Złote kolce jeżyły mu się na grzbiecie, w pysku błyszczały rzędy drapieżnych zębów, a całe cielsko wzdymało się jadem. Na widok Kadmosa zaczął się wić w tysiącznych splotach, zakreślając olbrzymie łuki. Bohater złożył się oszczepem i rzucił tak celnie, że zabił potwora na miejscu. Potem wyjął mu z paszczy wszystkie zęby i zasiał je w ziemi.

W kilka dni wyrósł ze smoczych kłów orszak zbrojnych mężów, którzy stoczyli między sobą krwawą walkę. Ocalało z nich tylko pięciu i ci stali się wiernymi towarzyszami Kadmosa, który z ich pomocą założył miasto Teby. Rządził mądrze i sprawiedliwie, a bogowie widząc, że jest dobrym królem, chętnie przebywali w jego domu i dali mu za żonę Harmonię, córkę Aresa i Afrodyty”.
Innym królem Tyb był słynny Edyp.

Bardzo ważną wyspą w „Mitologii” jest Kreta. Przede wszystkim kojarzy się ją z okresem panowanie króla Minosa. Od jego imienia nazwę wzięła kultura minojska. Cywilizacja ta pozostawiła po sobie prawdziwe dzieła sztuki i skarby architektury, z których najbardziej znanym jest kompleks budowli w Knosos. Miejsce to nazywa się także Labiryntem. Według „Mitologii” był to system korytarzy opracowany przez Dedala, a przeznaczony dla Minotaura. Jak pisze Jan Parandowski:
„Odnaleziono w Knossos labirynt, który był pałacem królewskim i przez swą rozległą, kilkupiętrową, prawie nowoczesną konstrukcję mógł dawać starożytnym pojęcie jakiejś wyjątkowej zawiłości. Wszystko, co w tym pałacu odkryto — malowidła, rzeźby, naczynia ozdobne, kosztowności — świadczy o wysokiej cywilizacji. Nazywano ją od imienia Minosa minojską lub egejską, albowiem obejmowała wyspy i pobrzeża Morza Egejskiego”.


Bibliografia


1. Słownik kultury antycznej. Grecja. Rzym, pod red. L. Winniczuk, wyd. 4, Wiedza Powszechna, Warszawa 1986.
2. Zygmunt Kubiak, Piękno i gorycz Europy. Dzieje Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 2003.
3. David Sacks, Encyklopedia świata starożytnych Greków, przeł. D. Mickiewicz-Morawska, Książka i Wiedza, Warszawa 2001.
4. Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Muza, Warszawa 2000, 2001.



Mapa serwisu: