Przygotowanie - znaczenie, charakterystyka przywódców powstania listopadowego

W Przygotowaniu, które odbywa się ostatniej nocy 1799 roku w Górach Karpackich, czarci wydobywają z piekielnych oparów „głównych aktorów” wydarzeń powstańczych. Są to kolejno – Chłopicki, Czartoryski, Skrzynecki, Lelewel, Krukowiecki. Już sam fakt, że przywódców „tworzą” diabelskie moce wskazuje na pejoratywną charakterystykę tych osób.

Postacie kreowane w Przygotowaniu , w początkach XIX wieku brały czynny udział w życiu publicznym, były popularne. Słowacki przedstawia je poprzez sugestywne podkreślenie cech fizycznych, umysłowych, moralnych i duchowych. Są to portrety wodzów i polityków. Szkicując je, twórca opierał się na wiadomościach dotyczących ich poglądów i uczynków.

Grzegorz Józef Chłopicki - charakterystyka

Pierwszą charakteryzowaną postacią jest Grzegorz Józef Chłopicki (1771 – 1854). W szkicu Słowackiego jawi się jako:

„Stary – jakby ojciec dzieci,
Nie do boju, nie do trudu;
Dajmy mu na pośmiewisko
Sprzeczne z naturą nazwisko
Nazwijmy od słowa ludu,
Kmieciów, czyli nędznych chłopów”

Poeta krytykuje jego konserwatyzm, bierność militarną oraz uległość wobec caratu. Był dyktatorem powstania listopadowego, jednak nie wierzył w zwycięstwo Polaków.

W roku 1814 Aleksander I mianował go dowódcą pierwszej dywizji piechoty polskiej, lecz wkrótce potem Chłopicki popadł w konflikt z Wielkim Księciem Konstantym. Podał się do dymisji i usunął z życia wojskowego i politycznego. W zasadzie pozostawał bezczynny aż do wybuchu powstania. Wtedy powierzono mu dowództwo nad wojskami powstańczymi. Dyktaturę objął z własnej woli 5 grudnia 1830 roku i trwała ona do 17 stycznia 1831 roku.

W międzyczasie jednak car Mikołaj I zażądał kapitulacji powstania, wtedy Chłopicki złożył dyktaturę, ale nadal pozostawał faktycznym dowódcą armii – jako doradca nowego wodza Michała Radziwiłła.

Podczas walk powstańczych był mało zdecydowany, ponieważ nie wierzył w sukces armii polskiej. Uważał Rosję za potężniejszą militarnie i nie chciał konkurować z silniejszym wrogiem. Działania wojenne ograniczał do obrony, nie rozszerzając ekspansji. Wsławił się podczas walk pod Grochowem, choć ze względu na jego niesprecyzowany status (cywilny strój) dowódcy: Krukowiecki i Łubieński nie chcieli wypełniać rozkazów. Gdyby ich nie zignorowali, opracowany przez Chłopickiego odważny plan rozbicia sił rosyjskich byłby ogromnym sukcesem wojsk polskich.

Książe Adam Jerzy Czartoryski - charakterystyka

Drugie widmo wynurzające się z diabelskiego kotła przybiera postać księcia Adama Jerzego Czartoryskiego (1770 – 1861). Taki opis tej postaci przytacza Słowacki:

„Wyszedł jakiś człowiek godny (...)
Będą przed nim giąć kolana
Jest to stara twarz Rzymiana
Na pieniądzu wpół zatarta.
Dajmy mu na pośmiewisko
Sprzeczne z natura nazwisko
Ochrzcijmy imieniem Czarta.”

Adam Czartoryski przebywał na dworze cesarskim w Petersburgu, przyjaźnił się tam z późniejszym carem Aleksandrem I. Był jednym z jego zaufanych doradców oraz ministrem spraw zagranicznych cesarstwa (1804 – 1806). Opracował projekt konstytucji dla utworzonego na Kongresie Wiedeńskim (1815) Królestwa Polskiego. Miał duży wkład w powstanie Królestwa. Optował jednak za połączeniem Polski i Rosji jako wspólnego narodu pod berłem cesarza rosyjskiego. Był prezesem Rządu Narodowego, ale po wybuchu powstania obawiał się i starał ograniczać działania, które mogłyby doprowadzić do zerwania konstytucyjnych związków między Królestwem a cesarstwem.

W styczniu 1831 roku opowiedział się za detronizacją Mikołaja I. Podczas walk powstańczych nie liczył na sukcesy militarne Polaków. Uznawał przewagę Rosji. Opowiadał się również za ingerencją innych państw w sprawy polskie, sądząc, że interwencje dyplomatyczne innych krajów przyniosą rozwiązanie polskich dylematów. Po upadku powstania udał się na emigrację, tworząc w Paryżu ośrodek polskiego życia politycznego – Hotel Lambert.

Słowacki znał osobiście i szanował księcia, mimo różnic w poglądach. Jego ocena, w opisie poety, nie wypada zbyt negatywnie – Czartoryski jawi się jednak jako zbytnio powściągliwy polityk, który nie wierzy w odrodzenie i samodzielność Polski.

Jan Zygmunt Skrzynecki - charakterystyka

Następnym czarcim tworem jest Jan Zygmunt Skrzynecki (1787 1841). Oto jak charakteryzuje tą postać autor Kordiana:

„Wódz! Chodem raka przewini,
Jak ślimak rogiem uderzy,
Sprobuje - i do skorupy
Schowa rogi - i do skrzyni
Miejskiej zniesie planów trupy”

Słowacki niepochlebnie wypowiada się o Skrzyneckim. Ów w grudniu 1830 roku został mianowany generałem brygady wojsk powstańczych i dowódcą trzeciej dywizji piechoty. Po bitwie grochowskiej nadano mu tytuł naczelnego wodza. Był stronnikiem porozumienia z Rosją. Dążył do przyjaznych relacji z wrogiem. Powstrzymywał się od zdecydowanych działań wojennych, przez co ofensywne akcje wojsk polskich stawały się nieskuteczne. Zmarnował wiele korzystnych okazji. Dowodził w bitwie pod Ostrołęką (26 maja 1831), walki zakończyły się porażką Polaków. Po klęsce powstania wyjechał na emigrację, między innymi do Belgii. Potem wrócił i osiadł na stałe w Krakowie. Tutaj też zmarł.

Poeta krytykuje go za opieszałość w działaniach militarnych oraz popieranie związku z wrogim cesarstwem. Wzmianka o „skrzyni miejskiej” wiąże się z przegraną pod Ostrołęką. Wódz zamiast pozostać przy armii w okolicach Modlina, przeniósł swoją kwaterę na warszawską Pragę.

Julian Ursyn Niemcewicz - charakterystyka

Po Skrzyneckim z oparów wyłania się Julian Ursyn Niemcewicz (1758 – 1841) – działacz polityczny, poeta. W Kordianie scharakteryzowany jest następująco:

„Starzec, jak skowronek
Zastygły nad wspomnień bryłą,
Na wpół zastygłą, przegniłą.
Poeta – rycerz – starzec – nic,(...)”

Niemcewicz walczył u boku Kościuszki i wraz z nim został wzięty do niewoli. Razem też zostali oswobodzeni. Prowadził ożywioną działalność literacką i kulturalną, prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był jednym z członków powstańczego Rządu Narodowego. Na życzenie tego Rządu wyjechał w 1831 roku z misją dyplomatyczną do Londynu, gdzie zabiegał o poparcie dla sprawy polskiej. Zasłynął komedią polityczną Powrót posła. Słowacki gani go za konserwatyzm - zbyt „przestarzałą” i mało wartościową działalność poetycką oraz za zbyt umiarkowane poglądy polityczne i społeczne.

Joachim Lelewel - charakterystyka

Piątą postacią z „Przygotowania” jest Joachim Lelewel (1786 - 1861):

„Wiecznie dławi księgarnie i mole;
I na krzywych nogach się chwieje,
Jak niepewne rządowe systema.
Chce mówić, posłuchajmy, co na świat posieje?...
Twór pokazując z kotła głowę
Czy lepiej, kiedy jest król? Czy kiedy go nie ma?...”

Ocena Lelewela, w ujęciu Słowackiego, nie wypada pozytywnie. Poeta zarzuca mu przesadną pracowitość naukową, zbytnią zawiłość stylu pisarskiego – polityczne wypowiedzi Lelewela interpretowano dwuznacznie. W sprawie detronizacji Mikołaja I nie zajął konkretnego stanowiska: „Czy lepiej, kiedy jest król? Czy kiedy go nie ma?...”. Mimo znacznych osiągnięć na polu nauki (historyk, profesor na Uniwersytecie Wileńskim i Warszawskim) i polityki (w 1829 roku jako poseł na sejm Królestwa przemawiał w obronie naruszanych przez Wielkiego Księcia Konstantego praw konstytucyjnych, przez co zyskał uznanie w społeczeństwie), nie zdołał sprecyzować swoich poglądów ideologicznych – zarzucano mu wielokrotnie chwiejność przekonań.

Generał Jan Stefan Krukowiecki - charakterystyka

Ostatnim szóstym szatańskim tworem jest generał Jan Stefan Krukowiecki (1772 – 1850):

„(...) oto twór
Niszczyciel (...)
On z krwi na wierzch wypłynie – to zdrajca!
A gdy zabrzmi nad miastem dział huk,
On rycerzy ginących porzuci;
Z arki kraju wyleci jak kruk,
Strząśnie skrzydła, do arki nie wróci...
Kraj przedany on wyda pod miecz.”

W trakcie powstania listopadowego Krukowiecki dowodził w zwycięskiej bitwie pod Białołęką (25 luty 1831). Pod Grochowem (25 luty 1831) odmówił wypełnienia rozkazu kontrataku od Chłopickiego. W marcu 1831 roku został mianowany gubernatorem wojskowym Warszawy. Następnie przydzielono mu funkcję prezesa Rządu Narodowego.

Podczas rosyjskich ataków na Warszawę rezygnował z walk obronnych. Skłonny był do pertraktacji z Rosjanami i podpisania kapitulacji. Chciał ukarać winnych za wzniecanie zamieszek. Gdy nie wydano pisemnej zgody na pertraktacje, podał się do dymisji. Rosjanie później żądali, by wznowić rokowania. Ostatecznie Warszawa poddała się.

Właśnie owe kontakty i chęć współpracy z wrogiem wypomina wodzowi Słowacki. Zarzuca mu zdradę z powodu niewystarczającej obrony stolicy i oddanie jej w ręce nieprzyjaciela. Krukowieckiego traktowano jako kolaboranta. Po upadku powstania, wyrokiem cara, został skazany na więzienie. Przebywał w Jarosławiu i Wołogdzie. Powrócił stamtąd do kraju w 1834 roku.

Słowacki negatywnie ocenia przywódców powstania listopadowego. Są to w jego opinii ludzie starzy, zniedołężniali, konserwatywni, którzy nie umieją podejmować szybkich, strategicznych decyzji. Obarcza ich winą za niepowodzenie zrywu narodowego.

W Przygotowaniu pojawia się ponadto korpus oficerski Wojska Polskiego. Ten także nie uchodzi krytyce wieszcza – to tłum „wymuskanych rycerzy – ospalców”, niezdolnych do należnych działań bojowych. Posłów sejmu powstańczego nazywa poeta „mowców plemieniem” i „zwichrzonym stadem szpaków” – są niepraktycznymi teoretykami.

Słowacki dokonuje rozrachunku z ówczesną powstaniową rzeczywistością, wskazuje na niedojrzałość polityczną wodzów narodu, nieprzygotowanie do walki o niepodległość oraz na bezsilność społeczną. Wytyka błędy popełniane przez liderów powstania. Kwestionuje ponadto „optymistyczną” legendę o posłannictwie narodowym propagowaną w dziełach Mickiewicza.

  Dowiedz się więcej