Sens dosłowny
Proces można interpretować jako powieść o zniewoleniu człowieka przez panujące prawo. Los bohatera zależy od siatki urzędników, „wszystko przecież należy do sądu”. Sąd stanowi całe społeczeństwo, cały świat. To właśnie władza i urzędy decydują o życiu i losach człowieka.
Taki świat jest zbiurokratyzowany, zaś jednostka jest pozbawiona cech ludzkich. Jest jedynie kukiełką kierowana przez władzę, pozbawioną własnej woli. Kafka ostrzega nas przed biurokratyzacją, każe w każdej sytuacji zachować ludzką godność i indywidualizm. Wszystkie instytucje i urzędy, przedstawione w jego powieści, to bezduszne machiny pochłaniające pracowników i petentów. W takim świecie człowiek się gubi, jest niepewny swojego losu i skazany na przegraną.
Sens egzystencjalny
Według tej interpretacji Proces jest powieścią o człowieku zagubionym we własnym życiu. Rodzimy się, skazani na życie i śmierć bez żadnych wyjaśnień. Jesteśmy podporządkowani odgórnie ustalonym prawom. Wyrok, jakim jest śmierć, spada na nas bez zapowiedzi, nie wiadomo dlaczego, kiedy i w jaki sposób. W takim ujęciu sąd, czyli władza, której podlega człowiek, to Bóg, zaś proces to trud życia, wyrok natomiast to śmierć człowieka. Powieść ta zatem opowiada o niewiadomej ludzkiego istnienia, o osamotnieniu człowieka wobec realnego świata i wobec Boga.
Człowiek jest w sytuacji absurdalnej, a ten absurd jest synonimem czegoś irracjonalnego, co nie da się logicznie wytłumaczyć. W każdym człowieku funkcjonują normy, a to, co spotkało K., wykraczało poza jego normy. Nikt nie jest do końca wolny – jesteśmy zależni od kogoś lub od czegoś, zaś światem rządzą prawa, często niezrozumiałe i nielogiczne.
Sens totalitarny
Według części badaczy twórczości Kafki, w Procesie da się również odkryć interpretację totalitarną. Józef K. napotyka funkcjonariuszy niższego szczebla, którzy aresztując go nie są w stanie wyjaśnić mu, o co jest oskarżony, gdyż - jak sami mówią - nie leży to w ich kompetencjach. Od tego są wyżsi urzędnicy, do których dotarcie jest niemożliwe. Model ten jest znany w każdym państwie totalitarnym, gdzie władza najwyższego szczebla kontroluje całość poczynań szczebla niższego. Urzędnicy, którzy tworzą lokalne partyjne komórki (w przypadku powieści – komórki sądowe), nie muszą znać poczynań ani planów swych zwierzchników.
strona: - 1 - - 2 -