Bogurodzica - interpretacja

Treścią Bogurodzicy jest modlitwa podmiotu zbiorowego. Adresatem pierwszej strofy jest Matka Boża. Podmiot liryczny zwraca się do Niej w formie apostrof w wołaczu:

Bogurodzica dziewica Bogiem sławiena Maryja

Pierwsze dwa rzeczowniki są dobrane na zasadzie kontrastu (i dodatkowo wzmocnione rymem), pokazują paradoks wiary katolickiej – matka Boga (greckie Theotokos) jest jednocześnie dziewicą. Kolejną prawdą teologiczną jest fakt, że Maryja została wybrana przez Boga, że jest wysławiana nie ze względu na swoje zasługi, ale jako ta, która przynosi Boga ludziom. Bóg jest jednocześnie jej synem i Panem (kolejna para kontrastywna z rymem: Syn – gospodzin (pan). Podmiot liryczny zwraca się do Bogurodzicy, aby ze względu na swojego Syna spełniła prośby, jakie są do niej kierowane. Fragment

Zyszczy nam
Spuści nam

może być interpretowany jako prośba o zesłanie przez Maryję łask ludziom, ale także jako prośba o pozyskanie przez Nią Chrystusa, który właśnie za Jej sprawą został dany światu. Maryja jest więc orędowniczką, tą, za której pośrednictwem ludzie zwracają się do Boga.

W zwrotce drugiej zmienia się adresat, tym razem jest nim Chrystus (apostrofa w wołaczu Bożycze – Synu Boga). Podmiot zbiorowy zwraca się do Niego, aby za pośrednictwem Jana Chrzciciela spełnił prośby. O co prosi podmiot? Są to najpierw prośby ogólne – o wysłuchanie oraz napełnienie myśli, potem zaś bardziej szczegółowe – o dobre, pobożne życie („zbożny pobyt”) i zbawienie („rajski przebyt”). Obie zwrotki kończą się refrenem Kyrie eleison (Panie zmiłuj się).

Obecność w utworze trzech adresatów – Maryi, Jana Chrzciciela i Chrystusa przypomina wzorzec ikonograficzny, charakterystyczny dla kościoła wschodniego - deesis. Według niego majestatycznie wyobrażony Chrystus - Władca (Gospodzin) występuje w asyście Matki Boskiej i Jana Chrzciciela, którzy pełnią funkcję pośredników między Bogiem a człowiekiem. Dlaczego są to właśnie te postaci biblijne?

Maryja jest tą, za sprawą której Chrystus przyszedł na świat, jest jednocześnie osobą, która w doskonały sposób wypełniła wolę Boga, żyjąc zgodnie z Jego przykazaniami, nie popełniając żadnego grzechu. Jan pełni w Biblii rolę poprzednika Chrystusa – zapowiada Jego przyjście, przygotowuje grunt pod naukę Zbawiciela. Prośby, które kieruje podmiot do Boga, są zależne od charakteru tych dwojga pośredników. Maryja przynosi Boga ludziom, dlatego w zwrotce pierwszej podmiot prosi o pozyskanie przez Nią Chrystusa. Jan w Piśmie świętym określany jest jako „głos wołającego na pustyni” – ten, który słowem zaświadcza o przyjściu Zbawiciela. Dlatego prośby skierowane do Boga za jego pośrednictwem dotyczą wysłuchania i „napełnienia myśli”.

Zarówno Maryja, jak i Jan są więc poprzednikami i pośrednikami, pełnią rolę mediatorów między ludźmi a Bogiem. Pośrednictwo między ludźmi a Bogiem przez Maryję i Jana ma charakter dynamiczny – świadczą o tym apostrofy oraz konkretne prośby. Ma ono także charakter wertykalny – rozwija się w górę, w kierunku sacrum, Chrystusa. Jak pisze Roman Mazurkiewicz:

W ten sposób powstaje model dialogu pośredniego, który można zobrazować w formie trójkąta. Trójkąt ten, wsparty na podstawie (dół – my, podmiot zbiorowy), łączy jej dwa końce z wierzchołkiem (góra – „bożycze”) za pośrednictwem wektorów, wzdłuż których rozkładają się słowa modlitwy wznoszonej za pośrednictwem Maryi i Jana. Tę samą strukturę przestrzenno-logiczną realizuje Deesis!

W ten sposób Bogurodzica zdaje sprawę z doświadczenia przez człowieka sfery sacrum – na takiej tej samej zasadzie, jak odbywa się to w prawosławnych ikonach.

  Dowiedz się więcej