ARCHAIZM – wyraz, wyrażenie lub inny element językowy pochodzący z minionej epoki historycznej, który wyszedł z powszechnego użycia na skutek zastąpienia go przez inny.Wyróżniamy następujące rodzaje archaizmów:
Archaizm leksykalny – słowo, które wyszło już z użycia.
Przykłady w Bogurodzicy: zbożny, przebyt, zwolena, dziela, gospodzin
Archaizm fleksyjny – słowo występuje w dawnej, nieobecnej już w polszczyźnie formie gramatycznej.
Przykłady w Bogurodzicy: zyszczy, spuści, Bogurodzica, dziewica, Maryja
Archaizm fonetyczny – dawne formy brzmieniowe słów.
Przykłady w Bogurodzicy: Krzciciela, sławiena
Archaizm słowotwórczy – słowo zostało utworzone od innego zgodnie z dawnymi zasadami słowotwórczymi.
Przykłady w Bogurodzicy: bożyc
Archaizm składniowy – występowanie dawnego ukształtowania składniowego, np. szyku.
Przykłady w Bogurodzicy: twego dziela
Wyjaśnienie znaczeń archaizmów z Bogurodzicy:
I zwrotka:
Bogurodzica – Jest to zrost, ponieważ doszło do zespolenia się wyrażenia: Bogu rodzica, czyli: rodzicielka (matka) Boga. Forma Bogu jest celownikiem użytym w znaczeniu dopełniacza. Ten wyraz (podobnie jak Dziewica, Maryja) został użyty w formie mianownika, mimo że ma znaczenie wołacza. Dzisiaj powiedzielibyśmy: Bogurodzico, dziewico, Maryjo.
Bogiem sławiena – Stara składnia, dzisiaj powiedzieliśmy: Sławiona przez Boga lub Sławiona ze względu na Boga. W wyrazie sławiena widać brak zajścia przegłosu lechickiego (wymiany e w o). Możliwe, że jest to wpływ języka czeskiego.
gospodzina – Syn Maryi, Chrystus, został tu nazwany Gospodzinem, czyli panem. Ten nieistniejący dzisiaj rzeczownik łączy się ze współczesnymi wyrazami gospodarz, gospodyni itd.
strona: - 1 - - 2 -