klp.plWątek główny – dotyczy sporu o mur i wzajemnych, nieprzyjaznych relacji między Cześnikiem a Rejentem.
W starym zamku zamieszkuje dwóch nienawidzących się sąsiadów: Cześnik Maciej Raptusiewicz i Rejent Milczek. Jedna połowa budynku prawnie należy do Klary – bratanicy Cześnika, druga do Rejenta. Rozdziela je mur, który miejscami jest wyszczerbiony. Przez wyłom odbywa się „nielegalna” komunikacja bohaterów. Rejent, jako właściciel nie tylko połowy zamku, ale i części muru, postanawia go naprawić i wtedy sąsiedzki spór zostaje spotęgowany. Murarze wynajęci przez Rejenta wykonują prace naprawcze, co nie podoba się Cześnikowi, który podobnie jak Rejent całą sytuację obserwuje z okna. Posyła swoich pachołków celem przerwania prac i dochodzi do bójki, a właściciele – jako pośredni obserwatorzy – kłócą się, wymieniając wrogie opinie – każdy ze swojego stanowiska w oknie. W końcu zdenerwowany Cześnik życzy sobie, by mu podać strzelbę i chce celować do Rejenta:
„Hej! Gerwazy! Daj gwintówkę!
Niechaj strącę tę makówkę!”
Po incydencie, który nie zakończył waśni, Rejent spisuje fałszywe zeznania robotników i najpewniej ma w planach pozwać Cześnika do sądu. Przeczuwając to, Raptusiewicz decyduje się na ostateczne rozstrzygnięcie w postaci pojedynku. Posyła z zawiadomieniem Papkina i, gdy faktycznie nadchodzi czas zemsty, inicjator (pomysłodawca) nie pojawia się w umówionym miejscu. Zdziwiony Milczek przekracza progi sąsiedzkich komnat i dostrzega nieprzewidzianą zmianę „scenariusza”. Zgoda, która musi nastąpić, zaskakuje każdego z bohaterów.
Wątki poboczne
Wątek planów małżeńskich Cześnika
Cześnik jest starszym, nieśmiałym w relacjach z kobietami i niepewnym siebie mężczyzną. Potocznie można go nazwać starym kawalerem. Wraz z Podstoliną, goszczącą w jego domu z racji pokrewieństwa z Klarą, zarządza majątkiem bratanicy. Prawdopodobnie nie mógł sobie wyobrazić, że on - szlachcic nawykły do wydawania rozkazów i „panowania”, mógłby kiedyś być od kogoś zależny. Dlatego zdecydował się ożenić. Rozważał dwie kandydatury: bratanicy i Podstoliny, ale ostatecznie względy materialne (sądził, że wdówka jest bogata, co później okazało się nieprawdą), wiek i doświadczenia damy przemówiły za drugą kandydatką:
„Ma dochody wprawdzie znaczne(o Klarze)
Podstolina ma znaczniejsze;
Z wdówką zatem działać zacznę.”
Swatem uczynił Papkina i posłał go z misją pozyskania przychylności wdowy. Pani Hanna oświadczyny przyjęła, ale jako kobieta zmienna i z temperamentem szybko wycofała się ze swojej decyzji, bo w jej otoczeniu pojawił się inny konkurent, znacznie młodszy – Wacław. Wacława do małżeństwa, na złość sąsiadowi, nakłaniał ojciec, syn nie miał nic do powiedzenia.
Gdy Raptusiewicz dowiedział się o zdradzie narzeczonej, postanowił pokrzyżować te plany. Podstępem zaplanował uprowadzić Wacława, w ostateczności gotów był użyć siły i... wyswatać go z bratanicą. Kalkulacje powiodły się i wszystko dobrze się skończyło, nawet Hanna, przeciw której zaplanowano podstęp odniosła z „mściwego przedsięwzięcia” pewne korzyści...
Wątek miłości Klary i Wacława
Autor nie wyjaśnia, kiedy Klara i Wacław się poznali i pokochali. Wiadomo natomiast, że spotykają się potajemnie i pragną pobrać, ale jest to niemożliwe ze względu na sąsiedzkie spory. Rejentowicz proponuje nawet Klarze ucieczkę, ale rozsądna dziewczyna odrzuca jego projekt:
„A, rozumiem. – Nie, Wacławie,
Gdzie mnie zechcesz, znajdziesz wszędzie
Zawsze twoją – prócz w niesławie.”
Po incydencie przy murze Wacław, jako jeniec Papkina, przedostaje się na stronę Cześnika. Pragnie widywać się z ukochaną. Młodzi proszą o wstawiennictwo narzeczoną Cześnika – Podstolinę, ale ta, rozpoznawszy kim jest młodzian, zapragnęła odnowić dawny romans. Naiwna Klara niczego nie spostrzegła, a przestraszony zaborczością wdowy Rejentowicz uciekł do swojej połowy zamku. Milczek, znając szczegóły znajomości syna z Hanną, zobowiązał go do małżeństwa, ale jego naczelnym celem było bolesne „dopieczenie” sąsiadowi.
Raptusiewicz był równie pomysłowy i właściwie zareagował na nietakt: sprowadził unieszczęśliwionego koncepcją ślubu z podstarzałą wdową Wacława i nakazał mu żenić się z bratanicą. Do małżeństwa nie trzeba było młodzieńca ani zmuszać, ani przekonywać. Miłość została uświęcona przez kapłana.
Wątek Papkina
Papkin zjawia się w zamku Cześnika na jego wyraźne życzenie. Jest od niego zależny w kwestiach finansowych, no i łączą ich pewne sprawy z przeszłości, niemniej Cześnik ufa Papkinowi, bo powierza mu zadanie „zdobycia” ręki Podstoliny. Papkin z zadania wywiązuje się pierwszorzędnie, potrafi rozmawiać z kobietami i za pomocą właściwych słówek umie je sobie zjednać. Wraca na stronę swego pana z dobrymi nowinami. Gorzej radzi sobie z następnym poleceniem. Z lękiem udaje się do domu Milczka, by mu oznajmić wezwanie na pojedynek, ale, widząc fałszywą pokorę gospodarza, staje się bezczelny. Dopiero groźba zrzucenia ze schodów przywołuj go do porządku. Od tej chwili on również pokornieje.
Bohater musi jeszcze powiadomić Cześnika o zdradzie narzeczonej. Obawia się reakcji Raptusiewicza, bo jest to człowiek nieprzewidywalny. Cześnik po usłyszeniu złych wiadomości staje się jeszcze złośliwszy i kpi z Papkina, mówiąc, że Rejent zapewne go otruł. Papkina „podszytego tchórzem” taka hipoteza całkowicie paraliżuje. Zaczyna sporządzać testament i zapisywać w nim swoją wolę. Najwartościowsze przedmioty (angielska gitara i kolekcja motyli w zastawie) przeznacza Klarze, którą pragnął zdobyć, obiecując jej rzeczy niemożliwe, przy czym ona takich żądała, ponieważ domyślała się, że obojętny jej mężczyzna nigdy ich nie zdobędzie:
„A kto spełni, co ja każę,
Ten powiedzie przed ołtarze,
Tego tylko będę żoną.”
Odwagą nie wykazał się również podczas bójki na murze. Z obawy przed ciosami stał z tyłu i nie brał udziału w zamieszaniu. Mimo iż wielokrotnie sławił swoją odwagę, waleczność, śmiałość nigdy się nimi nie wykazywał. Potrafił jednak dobrze przemawiać i to przyniosło oczekiwany rezultat podczas dialogu z Podstoliną.
Wątek Podstoliny
Podstolina jako daleka krewna Klary i „dyspozytorka” jej posagu gościnnie zamieszkuje w domu Cześnika. Namówiona przez Papkina na ślub z Cześnikiem, godzi się na taką ewentualność bez zbędnego oporu, tym bardziej, że obawia się przyszłości, bo gdy jej podopieczna pierwsza wyjdzie za mąż, może stracić prawo do majątku. Szybko jednak rozmyśla się, bo pojawia się jej dawny adorator – Wacław. Uczucia wdowy do niego jeszcze nie wygasły. Próbuje go nawet uwieść:
„Proszę z sobą waszmość pana!
Jego sprawa zawikłana,
Muszę przejrzeć dokumenta. (...)
A Klarunia niech pamięta
Nie powiadać nic nikomu...”
Wykorzystując dawną zażyłość młodzieńca, Rejent składa jej propozycję „nie do odrzucenia”. Może wyjść za jego syna. Temperamentna i zmienna wdówka zgadza się, nie bacząc na uczucia Cześnika i wszelkie konsekwencje. Nie wiadomo kiedy i w jaki sposób Milczek złożył jej taką ofertę, bez wątpienia jednak, w razie nieprzewidzianych okoliczności, „zabezpieczył” obydwie strony intercyzą. Kontrakt okazał się właściwym posunięciem, bo ubezpieczył Hannę Czepiersińską na przyszłość.
Autor: