klp.plDramat jest obok epiki i liryki jednym z trzech rodzajów literackich. Sytuuje się na pograniczu literatury i teatru - jest przeznaczony do wystawienia na scenie, a wywodzi się ze starożytnych greckich obrzędów związanych ze świętem boga wina – Dionizosa. (dramat antyczny). Wystawiano wówczas na scenie teatru greckiego sztuki (tragedie, komedie polityczne), w których główną postacią był kozioł – wyobrażany jako bożek Pan (symboliczny bóg strzegący pasterzy i ich trzód o tułowiu i twarzy mężczyzny, z rogami, ogonem i brodą) opowiadający historię, mit.
Zewnętrzna budowa dramatu
Cechami odróżniającymi dramat od epiki i liryki są:
- brak osoby wypowiadającej czyli narratora lub podmiotu lirycznego,
- obiektywizacja świata przedstawionego – nie zależy on od narratora czy podmiotu lirycznego,
- centralna rola akcji – brak refleksji i komentarzy odautorskich – akcja jest wyrażona w dialogach i monologach (poszczególne kwestie postaci),
- charakterystyka bohaterów dokonuje się poprzez ich działania (brak opisów) lub też charakteryzują je inne postacie dramatu na zasadzie wypowiedzi o nich – wszelkie dane dotyczące wyglądu postaci, komentarze ich zachowań, ewentualne wskazówki dotyczące sytuacji na scenie ujęte są w didaskaliach – czyli tekście pobocznym o charakterze informacyjnym,
- tekst jest zbudowany z dialogów i podzielony na role (wypowiadają się poszczególni bohaterowie).
Dramat przedstawia bohaterów uwikłanych w konflikty, których nie potrafią rozwiązać. Jeżeli zakończenie dramatu nie przynosi żadnego rozwiązania i kończy się źle - tragicznie, mamy do czynienia z tragedią, jeżeli problem zostaje rozwiązany i wszystko kończy się dobrze – jest to komedia. Tak w prosty sposób można sklasyfikować dramat i wyodrębnić jego cechy.
[srd]Główne odmiany dramatu to tragedia i komedia, choć w połowie XIX wieku granice te stały się płynne. Przykładowe typy dramatu: dramat antyczny, dramat romantyczny, dramat poetycki, dramat absurdu, dramat mieszczański, dramat liturgiczny, dramat psychologiczny, dramat realistyczny i dramat historyczny. Do gatunków dramatycznych zaliczymy również operę, operetkę, misterium, tragikomedię.
Podsumowanie i zestawienie z „Zemstą” cech dramatu:
- podział na akty i sceny:
Akt I: 8 scen
Akt II: 9 scen
Akt III: 7 scen
Akt IV: 13 scen.
- tekst poboczny – didaskalia; przykład:
„Papkin, po francusku ubrany, przy szpadzie; krótkie spodnie, buty okrągłe do pół łydki, tupet i harcopf, kapelusz stosowany – pod pachą parę pistoletów, zawsze prędko mówi” (z Aktu I, sceny 2)
- podział na role: Cześnik, Rejent, Podstolina, Wacław, Klara, Papkin i in.
- brak narratora – wypowiedzi samych bohaterów:
„Papkin: Patrz Cześniku – poznasz przecie...
Cześnik: Cóż mam poznać?
Papkin: Wystrzelony, / Wypalony
Dyndalski: Gdzieś na wrony.”
- kreowanie świata poprzez dialogi i monologi; przykład monologu z zaznaczeniem didaskaliów typu: „na stronie”: Podstolina:
„Od Cześnika ma zlecenie
I zachodzi tak z daleka
Tam, gdzie go się dawno czeka.
Głupi mędrek.”
- zasada trzech jedności (w dawniejszych czasach) - akcja trwająca 24 godziny, jedno miejsce wydarzeń, jeden problem: akcja w „Zemście” toczy się w ciągu jednego dnia, dotyczy jednego miejsca: zamku należący do Cześnika i Rejenta i zbudowana jest wokół jednego nadrzędnego problemu: sporu o mur graniczny.
Budowa wewnętrzna dramatu – cechy komedii na przykładzie „Zemsty”:
Ekspozycja – wstęp; przedstawienie bohaterów, zarysowanie głównego wątku, stworzenie sytuacji wyjściowej , z której wynikają dalsze.
W Zemście, w sześciu scenach I aktu poznajemy wszystkich bohaterów oraz relacje między nimi. Przedstawione są plany małżeńskie Cześnika, dylematy Wacława i Klary, którzy ze względu na nieprzyjazne „układy” rodzinne i sąsiedzkie nie mogą być razem. Naszkicowany jest główny konflikt – spór o mur graniczny między nienawidzącymi się właścicielami zamku: Raptusiewiczem i Milczkiem.
Zawiązanie i rozwój akcji - przedstawienie głównego wątku i wątków pobocznych, stopniowanie napięcia i rozwój konfliktu.
Akcja zaczyna rozwijać się wraz z przybyciem Papkina – człowieka do „zadań specjalnych”, któremu Cześnik powierza „misję” pozyskania Podstoliny – Raptusiewicz zamierza się z nią ożenić. Do końca aktu II akcja toczy się powoli, czytelnik poznaje szczegóły znajomości Wacława z Podstoliną, „romantyczne” plany Papkina względem Klary oraz późniejsze (po kłótni o mur) zamierzenia Cześnika – zamysł pojedynku z Rejentem. Dopiero w III akcie akcja nabiera tempa, a dzieje się tak za sprawą Podstoliny, zwiedzionej podstępem Milczka – wdowa, nie bacząc na konsekwencje, zrywa zaręczyny i gotowa jest wyjść za Rejentowicza. Konflikt przybiera na sile, tym bardziej, że decyzja ojca i Hanny pogrąża w rozpaczy Wacława zakochanego z wzajemnością w Klarze. Papkin zostaje wyrzucony przez Rejenta i niesie swojemu panu złe nowiny. W akcie IV Raptusiewicz snuje „projekt zwabienia” Wacława na swoją stronę, wzywa go i zmusza do ślubu z bratanicą.
Punkt kulminacyjny – splot wszystkich wątków, moment najwyższego napięcia emocjonalnego. Taki moment następuje, gdy do domu Cześnika wchodzi Rejent, zdziwiony nieobecnością porywczego sąsiada na pojedynku. Spotkanie dwóch wrogów jest nieuniknione, ale gdy dochodzi do konfrontacji, nie wiadomo, co może się wydarzyć... Jednocześnie w tle odbywa się ślub Wacława i Klary.
Rozwiązanie akcji – zakończenie, wyjaśnienie losów bohaterów – w przypadku komedii pozytywne.
Zemsta ma szczęśliwe zakończenie. Kończy się spór Cześnika i Rejenta – sąsiedzi godzą się ze sobą, bo dzięki małżeństwu Wacława i Klary zostają rodziną. Podstolina nie wychodzi za mąż, ale jako formę odszkodowania zyskuje sto tysięcy. Pieniądze mają być wypłacone z posagu Klary. Następuje powszechna zgoda:
„Niechże będzie dziś wesele
Równie w sercach, jak i w dziele
Mocium panie, z nami zgoda.”
Zemsta należy do komedii, w której występuje kontrast charakterów. Osobowość Cześnika Raptusiewicza została skonfrontowana (przeciwstawiona) z charakterem Rejenta Milczka. Pierwszy z bohaterów jest porywczy i gwałtowny, szybko wybucha gniewem, ale równie szybko się opamiętuje, dzięki takim reakcjom jest szczery. Natomiast drugi to cichy, spokojny, z pozoru niezdolny do złości człowiek, ale naprawdę pod maską cierpliwości skrywa wiele negatywnych cech: potrafi kłamać i zręcznie manipulować innymi, mając na celu własne korzyści, jest przy tym skąpy i chciwy.
Postacie Raptusiewicza i Milczka skonstruowane w oparciu o różnice temperamentów prowokują mnóstwo zabawnych scenek i perypetii (problemów). Żarty te śmieszą odbiorcę i pozwalają naigrywać się nie tylko z komicznych sytuacji, ale i z bohaterów . Ponadto Cześnik i Rejent są specyficznymi indywidualnościami – typami ludzkimi, czyli typowymi reprezentantami swojego środowiska – szlachty. To modelowi – klasyczni szlachcice (sarmaci): kłótliwi, konfliktowi, skłonni procesować się o drobiazgi – sprawy małej wagi, skorzy do „bitki i wypitki”, ale jednocześnie otwarci i gościnni, pełni honoru i niepozbawieni uczuć patriotycznych.
Ustami błazeńskiego Papkina skrytykował Fredro niektóre wady szlachty: rozrzutność, zarozumiałość, chciwość i „ciasnotę umysłową”:
„Siedzi na wsi, sieje, wieje
Zrzędzi, nudzi, gdyra, łaje,
A dać wina – to nie staje; (...)
Albo jeśli przyjdzie flasza,
Samą maścią już przestrasza; (...)
Nie proś, nie nudź hreczkosieju, (...)” (hreczkosiej – prostak, pogardliwie o szlachcicu mieszkającym na wsi i zajmującym się gospodarstwem, a przez to „nieobytym” w świecie).
Polecasz ten artykuł?TAK NIEUdostępnij
Autor: Redakcja klp.pl Dowiedz się więcej