klp.pl...Więc kimże w końcu jesteś?
– Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro.
Motto wykorzystane przez Bułhakowa pochodzi z wielkiej powieści Faust niekwestionowanego mistrza epoki romantyzmu Johanna Wolfganga Goethego. Przytoczony przez Rosjanina fragment to dialog pomiędzy doktorem Faustem a diabłem Mefistofelesem. Wysłannik piekieł przedstawiając się w ten sposób wyjaśnił zależność między dobrem a złem. Z tej wypowiedzi wynika, że jedno nie może istnieć bez drugiego, co więcej obydwa uzupełniają się wzajemnie.
Nawiązań do dzieła Goethego jest dużo więcej, przede wszystkim wyrażają się one w podobieństwach Wolanda do Mefistofelesa. U Bułhakowa diabeł przybywa do Moskwy, która jest przesiąknięta złem do tego stopnia, że wysłannik piekieł wydaje się być pozytywnym bohaterem. Jego działania budzą sympatię czytelników, ponieważ sprzyja on dwójce tytułowych bohaterów i ich miłości.
Ogrom zła panujący w Moskwie jest przerażający nawet dla niego. Woland postępuje zgodnie z mottem powieści: wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro. Szatan znalazł się w sytuacji tak skrajnej, że w jego mniemaniu nie mógł już jej pogorszyć. Jedyne, co mu zostało, to czynić względne dobro. Pozostawia stolicę Rosji jako lepsze, piękniejsze i zdrowsze miejsce.
Autor: