klp.plCzym jest opowiadanie?
Opowiadanie to krótki utwór prozaiczny, o prostej, najczęściej jednowątkowej fabule, charakteryzujący się swobodą kompozycyjną, epizodycznością fabuły, obecnością dygresji, partii opisowych i refleksyjnych, eksponowaniem osoby narratora i okoliczności towarzyszących narracji. Jest to podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej, przedstawiająca narastanie w czasie toku zdarzeń i wyznaczająca dynamiczny aspekt świata przedstawionego w utworze epickim.
Opowiadanie ze względu na swą prostotę, swobodę kreowania świata przedstawionego oraz możliwość wzbogacenia narracji o różne elementy (opis, charakterystykę postaci, dialog) jest uznawane za jedną z najłatwiejszych form wypowiedzi pisemnej. Można wyróżnić kilka rodzajów opowiadań, lecz w szkole wykorzystywane są najczęściej trzy:
Opowiadanie odtwórcze
– ma na celu odtworzenie wydarzeń, przedstawionych w danej lekturze, spektaklu teatralnym, filmie. Wymaga od ucznia znajomości dzieła i ogranicza możliwość kreowania świata przedstawionego w opowiadaniu wyłącznie do elementów, występujących w pierwowzorze. Uczeń nie może wprowadzać dodatkowych wątków, zdarzeń czy też postaci, które znacząco zniekształciłyby fabułę dzieła czy też kreację bohaterów, lecz sam decyduje, w jaki sposób wykorzysta akcję dzieła i wątki poboczne.Opowiadanie twórcze
– polega na samodzielnej kreacji świata przedstawionego w opowiadaniu, a uczeń może wykorzystać własne doświadczenia, emocje i przeżycia bądź też stworzyć fabułę, opierając się na własnych wyobrażeniach i fantazji. Opowiadanie twórcze może przedstawiać dalsze dzieje bohaterów, znanych z innych dzieł literackich albo być zupełną fikcją.Opowiadanie z dialogiem
– polega na wzbogaceniu toku narracji rozmową bohaterów bądź też monologiem jednej z postaci. Dialog można wprowadzić poprzez przytoczenie rozmowy bohaterów w oryginalnym brzmieniu, zrelacjonowanie jej przebiegu przez narratora (narrator streszcza rozmowę), a także poprzez odtworzenie monologu wewnętrznego bohatera (narrator wiernie przekazuje jego myśli i doznania). Opowiadanie z dialogiem wymaga więc od ucznia umiejętności wprowadzania partii dialogowych i znajomości słownictwa, umożliwiającego wykorzystanie mowy niezależnej, zależnej i pozornie zależnej.Wyznaczniki dobrego opowiadania
- Fabuła opowiadania powinna być jednowątkowa (skupiona wokół jednej postaci bądź kilku, wyodrębnionych ze względu na rodzaj wiążących ich relacji), prosta i epizodyczna (obejmująca jedno zdarzenie lub sytuację).
- Wydarzenia powinny być uporządkowane chronologicznie, tworząc ciąg przyczynowo-skutkowy.
- Narracja powinna być prowadzona w formie bezosobowej lub w pierwszej osobie liczby pojedynczej.
- Opowiadanie powinno być napisane w czasie przeszłym, co podkreśla dystans czasowy między czasem opisywanym a czasem narracji.
- Opowiadanie powinno eksponować okoliczności, towarzyszące narracji, a więc stosunek narratora do zdarzeń i bohaterów.
- Fabuła opowiadania powinna być wzbogacona o fragmenty opisowe (opis miejsc, bohaterów, zjawisk), refleksyjne (przemyślenia narratora) oraz dygresje.
- Język opowiadania powinien być barwny, dynamiczny, plastyczny, wykorzystujący różne środki stylistyczne oraz zindywidualizowany (kreując postacie, należące do różnych środowisk można wykorzystać elementy gwary, żargonu).
- Opowiadanie powinno zaciekawić i zaintrygować odbiorcę, kończąc się zaskakującą dla niego puentą.
Kompozycja opowiadania
W opowiadaniu można wyróżnić trzy części:
Wstęp
Wstęp to nic innego jak wprowadzenie do opowiadania, czyli przybliżenie okoliczności, w których rozpoczyna się nasza historia, przedstawienie tła (poprzez opis miejsca, krajobrazu) oraz bohaterów, uczestniczących w akcji opowiadania. Rozpoczęcie opowiadania jest najtrudniejszym etapem procesu twórczego – jeśli autorowi zależy na uwadze odbiorcy, wstęp musi w znacznym stopniu zainteresować czytelnika i zachęcić go do przeczytania dalszego ciągu opowiadania.
Rozwinięcie
Rozwinięcie opowiadania polega na przedstawieniu akcji właściwej, czyli ukazaniu kolejnych wydarzeń, składających się na wątek główny opowiadania, ewentualnie przybliżenie wątków pobocznych, wprowadzenie nowych postaci, ich działań, doznań, emocji, a także rozmów. Rozwinięcie można wzbogacić opisami (miejsc, przedmiotów, krajobrazu, postaci) oraz dialogami. Akcja powinna być dynamiczna, zaskakująca nagłymi zwrotami i stopniowo zmierzająca do punktu kulminacyjnego, po którym następuje rozwiązanie akcji.
Zakończenie
Zakończenie opowiadania ma charakter zamknięcia akcji utworu. Narrator może pokrótce przybliżyć dalsze dzieje bohaterów, może zaskoczyć czytelnika puentą lub przestawić własne refleksje na temat wydarzeń, o których opowiadał.
Stwórz plan opowiadania!
1. W opowiadaniu twórczym najważniejszym jest pomysł na opowiadanie – im oryginalniejszy tym lepiej, ponieważ unikniesz w ten sposób powielania utartych schematów, wątków i motywów. Oczywiście, najłatwiej pisać o miejscach i ludziach, których się zna, lecz możesz również swobodnie kreować świat przedstawiony na podstawie własnych wyobrażeń, fantazji czy nawet snu. Zastanów się, czy twoje opowiadanie będzie realistyczne czy też fantastyczne, czy jego akcja będzie rozgrywała się w miejscu twojego zamieszkania czy też w jakiejś bajkowej krainie lub na innej planecie. To ty jesteś kreatorem świata, który chcesz przybliżyć w opowiadaniu, i wszystko zależy od twojej wyobraźni. Zastanów się, co będzie motywem przewodnim twojego opowiadania: przygoda, miłość, nienawiść, itp.
2. Jeśli masz już pomysł na opowiadanie, określ wątek główny i ewentualnie wątki poboczne, mając na uwadze to, że akcja opowiadania w dużej mierze powinno skupiać się wokół wątku głównego. Wątki poboczne mogą być wprowadzone sporadycznie i w taki sposób, aby nie rozpraszały uwagi czytelnika i po skończeniu lektury nie pozostawiły wrażenia niedosytu, że coś zostało zaczęte i niewyjaśnione.
3. Sporządź szkic opowiadania, precyzując:
a) czas i miejsce akcji – jeśli zamierzasz umieścić akcję opowiadania w jakimś egzotycznym miejscu czy też w odległych czasach, warto wzbogacić o nie swoją wiedzę, aby uwiarygodnić opis miejsc, krajobrazu, przedmiotów i język postaci, które zamierzasz wprowadzić do fabuły.
b) bohaterów opowiadania – im mniej postaci, tym lepiej. Zastanów się, kim będą twoi bohaterowie, opisz ich wygląd, cechy charakteru, poglądy, sposób zachowania, jakie relacje będą ich łączyły. Pamiętaj, aby kreacja postaci była wyrazista i ograniczona do podstawowych informacji o nich.
c)narratora – musisz zdecydować, czy narrator opowiadania będzie pierwszoosobowy czy też bezosobowy. Decydując się na narratora pierwszoosobowego, opisujesz akcję z własnej perspektywy, ograniczając swą wiedzę o myślach i odczuciach innych bohaterów. W tym przypadku, wprowadzając dialogi, możesz posłużyć się wyłącznie mową zależną i niezależną. Opisując uczucia i emocje bohaterów, kierujesz się wyłącznie tym, co sam mógłbyś w danym przypadku zaobserwować. Narracja w 3 osobie umożliwia wprowadzenie w tok narracji mowy pozornie zależnej, a także uwzględnienie wewnętrznych doznań i uczuć bohaterów.
4. Przygotuj plan wydarzeń, które będą wyznaczały akcję opowiadania, pamiętając, aby przebiegały chronologiczne i zachowały zasadę ciągu przyczynowo-skutkowego. Pokieruj akcją tak, aby była dynamiczna i zaskakująca.
5. Na podstawie planu, posiłkując się szkicem, napisz wstępną wersję opowiadania. Następnie zredaguj ją, uzupełniając opisy i dialogi. Sprawdź stylistykę opowiadania, interpunkcję, popraw błędy ortograficzne.
5 błędów, których unikaj w swoim opowiadaniu
1.Wprowadzenie do fabuły opowiadania zbyt wielu postaci i wątków, co sprawia, że staje się ona nieczytelne i chaotyczne.
2.Skupienie opowiadania wyłącznie wokół akcji, bez wprowadzenia opisów czy też dialogów.
3.Zagubienie narratora w toku narracji – nieoczekiwanie narratora pierwszoosobowego zastępuje narrator bezosobowy i odwrotnie.
4.Nieoczekiwana zmiana czasu – czas przeszły zostaje zastąpiony przez teraźniejszy bądź odwrotnie.
5. Błędy stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne.
Zapamiętaj!
- Akcja opowiadania musi być dynamiczna, interesująca dla czytelnika i zaskakująca go nieoczekiwanym zwrotem.
- Wzbogacaj swoje opowiadanie elementami opisowymi, pamiętając, że opisy spowalniają akcję, więc w opowiadaniu, które jest krótkie, nie mogą być zbyt długie i rozbudowane, odciągając uwagę czytelnika od akcji.
- Staraj się, aby zdania było rozbudowane, nie ograniczaj się głównie do zdań pojedynczych lub równoważników zdania. Rozbudowane zdania również mają wpływ na dynamikę opowiadania.
- Staraj się, aby język opowiadania był barwny, poprawny i estetyczny. Wykorzystuj znane ci środki stylistyczne: epitety, porównania, metafory. Postaraj się, aby postacie mówiły własnym, zindywidualizowanym językiem.
- Ważnym elementem opowiadania jest punkt kulminacyjny, po którym następuje nagły zwrot akcji i zakończenie.
- Nie skupiaj się wyłącznie na akcji opowiadania. Przybliż również uczucia, emocje bohaterów i narratora, to, w jaki sposób postrzegają dane wydarzenie, jaki mają do niego stosunek.
- Zwróć uwagę na płynność akcji, aby kolejne wydarzenia nie przypominały oderwanych od siebie epizodów.
Autor: