Renesans narodził się we Włoszech w XIV wieku. To stamtąd na resztę Europy zaczęły promieniować nowe ideały i prądy. Włochy właśnie były ojczyzną genialnych artystów, naukowców, wynalazców, filologów i pisarzy.
Główny prąd umysłowy nowej epoki to humanizm. Ośrodkiem, w którym działali najwybitniejsi humaniści była m.in. Florencja. Również w innych miastach Europy, na uniwersytetach, popularne stawały się studia nad kulturą, sztuką, językami Antyku. Nauki, które zajmowały się językiem i literaturą, nazywano humanistycznymi. By badać dorobek antyku, należało znać trzy starożytne języki – łacinę, grekę i hebrajski. Dawało to możliwość czytania w oryginale dzieł starożytnych mistrzów i filozofów, a w dalszych następstwach pozwalało stworzyć nowe interpretacje dzieł Antyku.
Poza tym zrywano więzy średniowiecznych nauk scholastycznych, opartych na teologii. Z dawnej alchemii powstała w Odrodzeniu chemia, z astrologicznych horoskopów – astronomia, z przekazywanych często drogą ustną baśni i legend o nieznanych krainach narodziły się nauki geograficzne i kartografia. Renesans dał też początek naukom medycznym i przyrodoznawstwu.
Początki epoki wiązały się ogólnie rzecz biorąc z dotarciem do źródeł – zarówno literackich, jak i kulturowych oraz naukowych. Odrzucenie tradycyjnych interpretacji świata, kształtowanych w Średniowieczu, zaważyło na wyzwoleniu samodzielnego myślenia o świecie u człowieka Renesansu i stworzyło możliwości rozwoju indywidualności twórczych tego okresu historii. Feudalna drabina bytów i społeczny system klasowy zostały zachwiane do tego stopnia, że nawet usilne próby zachowania starego porządku nie przyniosły skutku – inkwizycja, kontrreformacja.
Narodziny Renesansu poza Italią nastąpiły później, w XV-XVI w. Są badacze, którzy wydzielają dwa Renesansy: włoski i północnoeuropejski, z uwagi na wiele różnic w przebiegu epoki na tych dwóch obszarach kulturowo-geograficznych i czasowych: Włochy XIV-XV wiek – kraje na północ od Alp XVI wiek.
Począwszy od XIV wieku we Włoszech, zauważamy zmianę oblicza świata, zarówno pod względem ideowym, gospodarczym, politycznym, jak i geograficznym. Od Renesansu liczymy czasy nowożytne, a więc bliskie współczesności.