Reformacja

Reformacja zapoczątkowana została wystąpieniem niemieckiego mnicha Marcina Lutra w 1517 roku, kiedy to na drzwiach kościoła w Wittenberdze przybił on 95 swoich tez skierowanych przeciw odpustom. Odpusty były wówczas praktyką dozwoloną przez Kościół, polegającą na możliwości zwolnienia z kar czyśćca poprzez czynienie dobrych uczynków lub opłatę. Według Lutra natomiast do zbawienia mogła prowadzić tylko wiara (zgodnie z maksymą sola fides). Luter założył, że człowiek może być zbawiony nie ze względu na własne zasługi, ale przez ofiarę Jezusa Chrystusa. Taki pogląd nazywa się doktryną fiducji. Wstrząsnęło to Stolicą Apostolską jako herezja. Przeciw Lutrowi wydano bullę, którą mnich publicznie spalił, a wkrótce wydano na niego ekskomunikę i nakaz banicji. Z czasem, w Augsburgu, spisano akt nowej wiary, opartej na Ewangelii (stąd: Kościół ewangelicko-augsburski), a w Spirze urządzono protest przeciw ograniczeniom nowego wyznania (stąd nazwa: protestantyzm). Luter miał odtąd coraz więcej zwolenników.

Mianem reformacja określa się cały ruch religijny, społeczny i polityczny, zapoczątkowany przez Lutra. Reformacja doprowadziła do rozłamu w Kościele katolickim. Wyznania protestanckie również różniły się między sobą. Do dziś jest wiele Kościołów protestanckich – należących do religii chrześcijańskiej, ale nie podlegających Rzymowi.

W Niemczech, gdzie rozpoczął swoją działalność Luter, badacze wydzielają dwie fazy reformacji: nurt mieszczański oraz plebejsko-chłopski. Pierwszy stanowił odważną i silną opozycję przeciw władzy Kościoła. Mieszczaństwo stało się klasą posiadającą, tak samo jak do niedawna feudałowie. Majątki obłudnego kleru, szerzącego demoralizację, stały się celem żądań, przepustką do uniezależnienia się od Rzymu. Drugi nurt reformacyjny wiąże się z wojną chłopską w latach 1524-1525.

Głównym hasłem reformacji europejskiej był powrót do Ewangelii, do oryginału Pisma Świętego. W średniowieczu posługiwano się Wulgatą, czyli łacińskim przekładem Pisma Świętego, dokonanym przez św. Hieronima. Myśliciele Renesansu sięgnęli do tekstów oryginalnych, przy analizie których odkryli, iż w przekładzie znajdują się błędy. Zapoczątkowało to teologiczne dysputy nad interpretacją poszczególnych fragmentów Pisma.

Spór natury teologicznej szybko przerodził się w spór polityczny, w czasie którego część książąt niemieckich opowiedziała się po stronie Lutra, pozostała zaś część po stronie Kościoła. Zapoczątkowało to epokę wojen religijnych, trwających prawie cały XVI wiek. Dowodzi to w zasadzie, że ruch reformacyjny pozostawał w sprzeczności z humanizmem odrodzeniowym. Osiągnięciem humanizmu było rozwiązywanie sporów na drodze intelektualnej i estetycznej. Natomiast wojny religijne kontrastowały z odrodzeniowym laicyzmem i sztuką.

Zarówno reformacja, jak i humanizm renesansowy, przyczyniły się do rozwoju kultur narodowych. Ruch Lutra obalił zależności hierarchiczne w społeczeństwach oraz między państwami a Kościołem. Natomiast myśl antropologiczna epoki nadawała nowy sens tradycji narodowej, rozkwitłej obok wpływów Rzymu.

Luter oddzielił tradycję od prawd objawionych. Uważał, że należy skupić się na wzorze pierwotnego chrześcijaństwa i oryginalnych pism, odrzucając naleciałości tradycji zinstytucjonalizowanego Kościoła. Tradycja obejmowała nauki ojców Kościoła, dekrety papieży, postanowienia soborów. Protestanci sprzeciwili się bogactwu, wykwintności, zbytniej roli władzy w Kościele katolickim. Odrzucili kapłaństwo jako sakrament (dlatego księża wyznań protestanckich mogą zakładać rodziny). Rewolucja teologiczna Lutra polegała na stworzeniu teologii ludzkiej jednostki, zanegowaniu wszelkiego charyzmatu i różnic hierarchicznych pomiędzy ludźmi. Była to wiara, w której każdy człowiek mógł bezpośrednio obcować z Bogiem.

Luter dał początek przekładom Biblii na języki narodowe. W 1522 r. wydał Nowy Testament, a w 1534 – całość Biblii w języku niemieckim. Księga ta, napisana w dialekcie górnoniemieckim stała się zalążkiem niemieckiego języka literackiego.

Z reformacją związany jest również Jan Kalwin, Szwajcar działający we Francji, który do poglądów głoszonych przez Lutra dodał doktrynę o predestynacji. Oznaczała ona, iż Bóg z góry wie, kto z ludzi będzie zbawiony, a kto potępiony. Stąd też wszelkie wysiłki człowieka dążącego do zbawienia nie mają w gruncie rzeczy sensu. Teza taka zakładała odrzucenie twierdzenia o wolności człowieka. Odłam Kościoła kalwińskiego nazywany jest też ewangelicko-reformowanym. W Anglii natomiast głową Kościoła na mocy aktu supremacyjnego z 1534 r. był król. Anglikanie stosowali ostre represje wobec katolików (świadczy o tym m.in. ścięcie Thomasa Moore’a, autora Utopii), ale ich wiara była podobna do protestantyzmu kalwińskiego.

Reformacja spotkała się z żywym oddźwiękiem w Kościele katolickim. Jednak odnowa religijna nastąpiła zbyt późno, aby powstrzymać ruchy reformacyjne. Sobór trydencki, na którym zapadły najważniejsze decyzje, wprowadzające Kościół w nową epokę, nastąpił dopiero w latach 1545-1563. Kwestie doktrynalne nie uległy zmianom. Nadal obowiązywał łaciński wzór Pisma Świętego – Wulgata. Jednak narody mogły przekładać tę księgę na swoje języki. Ponadto usunięto liczne nadużycia wśród kleru, zakazano łączenia beneficjów, wznowiono obowiązek odwiedzania diecezji i parafii oraz nadzorowania prac księży przez zwierzchników, podniesiono poziom oświaty w seminariach duchownych, a także w szkołach katolickich.

Daty ważne dla reformacji:
1517 – wystąpienie Lutra
1531 – Henryk VIII zostaje wybrany głową Kościoła Anglikańskiego
1546 – wojny religijne w Niemczech
1563 – wojny religijne we Francji
1572 – rzeź w noc św. Bartłomieja
1598 – edykt nantejski

  Dowiedz się więcej