Kompozycja „Zdążyć przed Panem Bogiem”

Utwór Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem” podzielony jest na piętnaście wyodrębnionych graficznie części. Pięć z nich ma charakter rozmowy autorki z Markiem Edelmanem, ocalałym z powstania w getcie warszawskim zastępcą komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej. Pozostałe natomiast zostały podporządkowane przede wszystkim relacji odautorskiej i stanowią mieszaninę rozmaitych form wypowiedzi: opowiadania, dialogu, fragmentu pracy naukowej, raportów i wierszy. Nagłe zmiany form wypowiedzi sprawiają, że narracja dzieła jest niezwykle dynamiczna i zawiera wiele ważnych informacji.

W wywiadzie na plan pierwszy wysuwa się postać głównego bohatera, a autorka rzadko zaznacza swoją obecność, zadając pytania wprost. Najczęściej czytelnik musi domyślać się, że między narratorką a Markiem Edelmanem prowadzona jest rozmowa, a jego opowieść jest zarazem odpowiedzią na zadawane dociekliwe pytania. W trakcie tego wywiadu – rzeki lekarz opowiada o wydarzeniach sprzed trzydziestu lat, omawiając fakty, które uważa za istotne, by dać świadectwo prawdzie. Czasami jego wypowiedzi dotyczą spraw i przypadków jednostkowych, inne natomiast mają charakter dowodów historycznych i odnoszą się do całej społeczności dzielnicy żydowskiej w Warszawie. W tych fragmentach „Zdążyć przed Panem Bogiem” dominuje mowa niezależna – Hanna Krall przytacza wypowiedzi swego rozmówcy wprost, w autentycznym brzmieniu.

Z kolei w częściach dzieła, w których dominuje relacja odautorska, na plan pierwszy wysuwa się narratorka, którą należy utożsamiać z Hanną Krall. Fragmenty te nadal opierają się na relacjach Marka Edelmana, lecz autorka uzupełnia je informacjami, zaczerpniętymi z innych źródeł – między innymi z rozmów z pacjentami lekarza. W tych partiach narracji główny bohater występuje w formie 3 osoby liczby pojedynczej i dominuje tu mowa pozornie zależna.

Świat przedstawiony w „Zdążyć przed Panem Bogiem” ma charakter swoistej układanki i dopiero połączenie poszczególnych elementów tworzy zwartą całość. Hanna Krall, aby uwidocznić niektóre motywy, stosuje metodę „wskazywania palcem” na określony problem – niektóre informacje wielokrotnie powracają w toku opowieści, uzupełniają się i uwrażliwiają odbiorcę na wskazane zagadnienie.

Elementem charakterystycznym dla kompozycji utworu jest dwuwarstwowość czasu i przestrzeni. Obrazy z getta warszawskiego przeplatają się z opowieścią o czasach współczesnych autorce – czasach, w których Marek Edelman jako lekarz walczy o życie swoich pacjentów. Granice czasowe zacierają się dzięki zastosowaniu techniki narracji podobnej do strumienia świadomości. Wydarzenia nie są ułożone chronologiczne – nadrzędną zasadą w strukturze „Zdążyć przed Panem Bogiem” jest zasada luźnych skojarzeń i nawiązań do wspomnień głównego bohatera. Dzięki temu powstał dokument życia wewnętrznego Marka Edelmana, w którym przeplatają się ludzie i zdarzenia z przeszłości i teraźniejszości.

  Dowiedz się więcej